Tumanlardagi vatanparvarlik va jasorat namunalarini aks ettiruvchi muzey

Jarqo‘rg‘on minorasi va machiti haqida
Jarqoʻrgʻon minorasi - Surxondaryo viloyati Jarqoʻrgʻon tumani Minor qishlogʻida joylashgan meʼmoriy yodgorlik (1108—09). Xuroson meʼmorlik maktabi anʼanalariasosida barpo etilgan. Yonida bir vaqtlar pishiq gʻishtdan qurilgan Jome masjid boʻlgan (saqlanmagan). J. m. 8 qirrali poydevor ustiga gʻishtdan mavj shaklida terilgan 16 plitavor qobirgʻadan iborat. 20 m balandlikda gʻishtin panjarali ravoqlar ishlanib, uning ustida kufiy yozuvli belbogʻ hoshiya bor. Belbogʻ ustida yana qirralar davom ettirilgan, lekin minora tepasi saqlanmagan. N. N. Karazin rasmida masjid va minora harobasi aks ettirilgan (1879 y.). Minoraning hozirgi bal. 21,6 m, asosi (diametri — 5,4 m)ning kitobasida meʼmor nomi Ali ibn Muhammad Saraxsiy va qurilgan sanasi yozilgan (V. A. Shishkin tomonidan oʻqilgan). J. m. taʼmirlangan, davlat tomonidan muhofaza qilinadi.^[1] Sardor Gʻoyibnazarov maʼlumotlarni Wikipedia tarmogʻiga joylashga yordam bergan Jo'rayev Habibullo minora haqida wikipediadan ma'lumot qidirgan. Eshmatov Toshmat minora atrofída mol boqqan.


Oq Ostona bobo maqbarasi
Oqostona bobo maqbarasi - Surxondaryo viloyati Sariosiyo tumanidagi meʼmoriy yodgorlik (10-asr oxiri — 11-asr boshlari). Makbara chorsi xonali (tashqi oʻlchami9x8,7 m, ichkisi 5,65x5,80 m), tarzlariga gʻishtlar mavj shaklida terilgan. Shim.-sharkiy tar-zidagi ravoq orqali kiriladi. Uning 2 yoniga ishlangan guldastadan faqat jan.qismidagisi saklangan. Poygum-bazi gʻoʻlasimon, yuqorisi qubba bilan yakunlangan. Gumbaz osti bagʻallari 8 qirrali, chuqur ravoqlar ishlangan. 15-asrda jan.-sharqiy tomondagi devori qayta qurilgan. 19-asr oxirida usta Xudoyberdi yarim shikastlangan gum-bazni qayta tiklagan, binoning shar-qiy tomonidan qoʻshimcha kirish xona-sini qurgan. Oq ostona maqbarasi Surxandaryo viloyatining shimoliy-sharqidagi Telpak-Chinor qishlog‘i yonida joylashgan va Muhammal (s.a.v.) Payg‘ambarimining sahobalari avliyo Abu Xurayraning ko‘milgan joyi, ziyoratgohi hisoblanadi.
Maqbara X-XI asrlarga tegishli deb belgilangan. Kirvurishdagi o‘ng burchagida bir juft murakkab shakl bo‘lib, ularni yetti burchakli yulduz shaklida bajarilgan va shartli ravishda o‘ng - “erkaklarga tegishli” va chap - “ayollarga tegishli” belgilariga ajratilgan.
Denov qal’asi
Sangardak va Surxondaryooraligʻida, dengiz sathidan 610m balandlikda joylashgan. Aholisi 58,3 ming kishi (1996). Denov nomi dastlab 14-asr oxiri — 15-asr boshlaridagi yozma manbalarda, xususan Sharafuddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma»sida Dahainav («Daha-i-nav») shaklida, yaʼni «odamlar koʻchib brogan yangi yer» mazmunida tilga olingan. Mahmud ibn Valining (17-asr) yozishicha, Dahainav u yashagan davrda ajoyib bozori, katta masjidi va xonaqosi boʻlgan mustahkam qal’a- shahar ekan. Baʼzi tadqiqotchilar shu paytgacha Chagʻaniyon shahri aslida Denovdan 6 km janubi-sharqda joylashgan Bedrach shahri oʻrniga toʻgʻri keladi. Denovning hozirgi oʻrnida miloddan avvalgi 11-ming yilliklar oxiridayoq uncha katta boʻlmagan aholi manzili boʻlgan.