Tta урганч филиали Табиий фанлар кафедраси 1-курс

таъсирлашув кучлари суюқликнинг сирт таранглигини белгилай-

ди. Тоза эритувчиларнинг сирт таранглиги эритмаларнинг сирт

таранглигидан кичикроқ бўлади.

Суюқлик сиртидаги адсорбция

Суюқликнинг сирт таранглиги қанчалик кичик бўлса, бу сиртда

адсорбция юқори, сирт таранглиги қанчалик катта бўлса, адсорб-

ция пастроқ бўлади.

Эритмаларда сирт таранглик нисбатан катта бўлиб, адсорбция

кичик бўлади. Эритма сирт таранглигини оширадиган мод-

далар сирт нофаол моддалар (СНФ) дейилади. М: кучли электро-

лит табиатли моддалар(кислоталар, ишқорлар ва тузлар) мисол

бўлади.

Эриганда фазаларнинг ажратиб турувчи сирт юзаларнинг таранг-

лигини камайтирувчи моддалар сирт фаол моддалар (СФМ) де-

йилади. Буларга носимметрик тузилишга эга қутбли ва қутбсиз

гуруҳлардан иборат моддалар- ёғлар, ёғ кислоталар, оқсилларни

мисол қилиб келтириш мумкин.

Дифиль моддалар. Дюкло-Траубе қоидаси.

СФМ- ларнинг эритма сирт таранглигини камайтиришига сабаб

улар молекуласида қутбланган ёки осон қутбланадиган (гидро-

фил) ҳамда қутбланмаган (гидрофоб) гуруҳларнинг мавжудлиги-

дир. Бир вақтнинг ўзида ҳам гидрофил, ҳам гидрофоб гуруҳлар

тутган моддалар дифиль молекулалар дейилади.

Дифиль моддаларнинг сирт таранглиги эритувчиникидан кам

бўлса, улар мусбат адсорбцияга олиб келади ва сирт – фаол

моддалар дейилади. Гидрофоблик хусусиятини оширувчи СН-

занжири қанчалик узун бўлса, сирт фаоллиги шунча катта бўлади

Дюкло – Траубе қоидаси: дифил органик моддалар

занжирининг ҳар бир – CH2 – гуруҳига узайиши уларни мусбат

адсорбцияда иштирок этиши ҳусусиятини 3-3,5 баробарга

оширади.

Қаттиқ жисм сиртидаги адсорбция

• Қаттиқ жисм ҳам, ҳудди суқлик каби, сирт энергиясига ва сирт таранглигига эга бўлади. Лекин ҳозирга қадар, қаттиқ жисмнинг сирт таранглиги аниқ ўлчаш усули маълум эмас. Қаттиқ жисм сиртида газнинг адсорбцияланиши миқдорий жиҳатдан баҳолаш учун, ё газ босимининг камайиши ёки адсорбент оғирлигининг ортиши ўлчанади, чунки адсорбция вақтида адсорбентнинг оғирлиги ортади.
• Адсорбентнинг см2 сиртига ютилган модданинг моль ҳисобидаги миқдори солиштирма адсорбция дейилади.
• Солиштирма адсорбцияни топиш учун, адсорбцион мувозанат вақтида ютилган модда миқдорини (моль ҳисобида) адсорбент юза сирти қийматига бўлиш керак: