|
Klient-server arxitekturası.
Eń baslı tarmaq arxitekturası menen baslaymız. Tarmaq aarxitekturalarınıń
tiykarǵı eki túri bar bolıp yaǵnıy olar: bir dárejeli (peer-to-peer) hám klient/server
(client/server), bulardan ekinshisi birinshisin tolıǵı menen ornın iyelep aldı. Bir
dárejeli tarmaqlarda bárshe kompyuterler birdey yaǵnıy hámmesi bir dárejege iye
boladı. Qálegen kompyuter server rolinde boladı yaǵnıy óziniń resursların (fayllar,
kompyuterler) basqa kompyuterǵe jetkerip beredi, klient rolida sonday, basqa sóz
benen aytsaq oǵan jetip kelgen resurslardı paydalanıw. Bir dárejeli tarmaqlar
kópshilik jaǵdaylarda úy tarmaqlarında yamasa onsha úlken bolmaǵan
kárxanalarda tarqalǵan. Kárxanalar ushın eń ápiwayı jaǵdayda bunday tarmaq
ushın tek ǵana bir eki kompyuter, tarmaq plataları hám koaksial kabel (jáne de bir
eki terminatorlar (заглушка)) kerek boladı. Eger tarmaq fizikalıq (kompyuterler
koaksial kabel járdeminde baylanıslı bolsa) islep shıǵılǵan bolsa onday jaǵdayda
tarmaqtı programma menen sazlaw kerek boladı.
Bunıń ushın kompyuterlerde operatsion sistema (Linux, FreeBSD, Windows
NT, Windows 98) yamasa tarmaq funkciyaların (Windows 95, Windows for
Workgroups) qollap-quwatlaytuǵın tarmaq sistemasları sazlanǵan bolıwı kerek. Bir
dárejedegi tarmaqtaǵı kompyuterler isshi gruppalarǵa jámlenedi. Hár bir isshi
gruppanıń óziniń identifikatorı hám isshi gruppanıń atı boladı. Mısal qılıp aytsaq,
siziń kompyuterińizde bir dárejeli tarmaqta 3 yaǵnıy A, B, C kompyuterler bar.
Birinshisi WG1 isshi gruppasına al C—kompyuteri WG2 isshi gruppasına kiredi.
Bárshe kompyuterler bir segment tarmaqqa (bir kabelge jalǵanǵan) bolıwına
qaramastan, A hám B kompyuterleri C kompyuterin ―kórmeydi‖, al C kompyuteri
A hám B kompyuterlerin kórmeydi. Eger kompyuterdi izle degen buyriǵın
orınlatsaq, kompyuter A hám B kompyuterlerin ―kóredi‖ biraq olar basqa WG1
isshi gruppasında jaylasqanlıǵı haqqında xabar beredi. Bir dárejeli tarmaqlarda
birden-bir ruxsatqa shegaralaw múmkin, bul qanday da bir resursqa paroldi
paydalanıp ruxsat alıw. Bul resursqa, mısal ushın, printerge, ruxsat alıw ushın,
onday jaǵdayda onıń parolin biliw kerek boladı. Bul resurslar dárejesindegi
ruxsatlardı basqarıw dep ataladı.
Klient/server tarmaqlarında paydalanıwshı dárejesindegi ruxsattı basqarıw
basqa jol menen isletiledi. Bunday jaǵdayda resurslarǵa ruxsat beriw tek ǵana
ayrim paydalanıwshılarǵa ruxsat beriledi. Mısal ushın, siziń A kompyuterińizde
tarmaq arqalı eki yaǵnıy Alisher hám Berdax paydalanıwshıları isletip atır. Bul
kompyuterge tarmaq arqalı paydalanatuǵın printer jalǵanǵan. Biraq siz siziń
printerińizden hár kim qaǵaz shıǵarıwın qálemeysiz, sonlıqtan siz bul resurstan
paydalanıw ushın parol ornattıńız. Eger sizde bir dárejeli tarmaq bolsa, onda siziń
parolińizdi hár kim bilip aladı hám oni printerińizden paydalanıw ushın isletiw
imkaniyatına iye boladı. Klient/server jaǵdayında bolsa printerdan paydalanıw
ushın siz tek ǵana Alisher yamasa Berdaxqa (ekewine de birden beriwge boladı)
ruxsat beresiz. Klient/server tarmaǵında bul resurstan paydalanıw ushın
paydalanıwshı óziniń jeke identifikator yaǵnıy paydalanıwshı atı (login) hám
parolin (password) kiritiwi kerek boladı. Paydalanıwshınıń logini hámmege belgili
boladı hám bul durıs, bálkim eger kimdir paydalanıwshıǵa elektron pochta arqalı
xabar jiberıwdı qálese bul jaǵdayda oǵan tek ǵana onıń loginin bilse jeterli. Login
hám paroldi resurslar ushın ruxsat alıw ushın paydalanıw paydalanıwshınıń
audentifikatsiyası (user authentication) dep ataladı.
Autentifikatsiyanıń basqada túrleri bar bolıp, mısal ushın maǵlıwmatlardıń
manbası yamasa bir dárejeli obyekt autentifikatsiyası, biraq biz bunı kórip
shıqpaymız. Hár qanday jaǵdayda da autentifikatsiya bul – tekseriw nátiyjeleriniń
haqıyqıylıǵı bolıp tabıladı. Bir dárejeli tarmaqlardıń arxitekturasın kórip
shıqqannan soń juwmaqqa ótemiz, yaǵnıy bul arxitekturanıń birden-bir abzallıǵı
onıń ápiywaylıǵı hám arzanlıǵı. Klient/server tarmaqları joqarı dárejeli ónimdarlıǵı
hám qawipsizligi menen táminleydi. Klient/server tarmaǵı bir dárejeli tarmaqqa
qaraǵanda bas kompyuterler yaǵnıy serverler bir yaki bir neshe boladı. Tarmaqtaǵı
basqa kompyuterler klient yamasa isshi stantsiya (workstation) dep ataladı.
Joqarıda aytıp ótkenimizdey server bul – basqa kompyuterlerge qanday da bir
xızmetlerdi kórsete alatuǵın ayrıqsha kompyuter. Serverlerdiń hár túrli túrleri bar
(kórsetip atırǵan xızmetlerine baylanıslı): maǵlıwmatlar basazı, fayllar server,
baspaǵa shıǵarıwshı-server (print-server), baylanıs server, web-serverler h.t.b.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
