Túsinigi hám onıń mazmunı

Dinniń dúnyaǵa kóz-qarastı qáliplestiriw funkciyası: Bul insanlardıń dúnyada tutqan ornı, onıń bul dúnyaǵa qatnası, adamnıń dúnya haqqında ulıwmalasqan kóz-qaraslarınıń sisteması esaplanadı.⁵ Haqiyqatlıqtı ózgeshe sáwlelendire otırıp, din dúnyanıń jaratılısı haqqında óziniń kórinisin islep shıǵadı hám usıǵan sáykes dinshildiń minez-qulqın, onıń dúnyadaǵı orientaciyasın qáliplestiredi. Dinniń kompensatorlıq funkciyası: Hár qanday dinge iseniwshilerge toltırıwshılıq, jubatıwshılıq, táselle beriwshilik - kompensatorlıq wazıypasın atqaradı. Mısalı, insanda turaqlı zárúrlik, talabı payda bolıwın alsaq, ol óziniń turmısı, ómiri, jámiyet hám tábiyat penen múnásiybeti barısında turmıslıq maqsetlerine erisiwi ilájsız bolıp kóringendey boladı, onda qanday bolsa da ruwxıy zárúrlik seziledi. Din bunday waqıtta onıń ruwxıy talabın qanaatlandıradı, erkin bekkemlep, isenimin arttıradı, al qapa bolǵanda táselle berip, joǵaltqanın tapqanday ruwxıy jaqtan súyew tabadı. Mısalı; Islamda hárbir musılman bul dúnyada erispegen arzıw-ármanına ol dúnyada erisiwine isendiredi, onıń ushın turmıstaǵı mashaqatlarǵa, qıyınshılıqlarǵa sabırlı bolıp shıdamlılıq kórsetiwge shaqıradı. Dinniń kommunikativlik funkciyası: dialogtı táminleydi. Ol diniy, hám diniy bolmaǵan iskerlik hám qatnasıqlarda payda boladı. Informaciya almasıw, óz-ara tásir kórsetiw, insandı insan tárepinen túsiniw proceslerin óz ishine aladı. Diniy sana eki túrli qatnasıqtı belgileydi: dindarlardıń óz-ara bir-biri menen qatnası hám dindarlardıń káramatlı kúshler menen baylanısları (quday, perishte, ólgenlerdiń ruwxı hám basqalar). Dinniń bul funkciyası óziniń iseniwshilerin, jámiyet hám shaxstı, etnikalıq toparlardı óz-ara qatnasıqların táminleydi. Dinniń regulyativlik funkciyası: málim bir ideyalar, qádiriyatlar, jol jobalar, stereotip, pikirler, úrip-ádetler, dástúrler, institutlar arqalı individ, toparlardıń iskerligi, qatnasıqları, sanasın morallıq normalar menen tártipke salıwdan ibarat. Ásirese, ólshemler sisteması (diniy huqıq, moral h.t.b.), úlgi (eleklew ushın kóp sanlı mısallar), qadaǵalaw (qaǵıydalar atqarılıwın gúzetiw), xoshametlew hám jaza beriw (haqıyqıy hám ólimnen keyin sıylıqlanıwǵa wáde beriw) júda úlken áhmiyetke iye. Mısalı islamdaǵı 5 waqıt namaz oqılıwı, ramazan ayında oraza tutılıwı, qurban xaytlardıń belgileniwin aytsaq boladı. Sonıń menen birge dinniń tártipke salıwshılıq funkciyasın tolıqtırıwshısı sıpatında Legitimlilik funkciyasıda korsetilip ótiledi, yaǵnıy din nızamlastırıwshılıq funkciyanı da atqaradı. Dinniń bul funciyasın teoriyalıq deregin iri Amerikalı sociolog alım T.Parsons islep shıqtı. Onıń pikirinshe «Hár qanday sociallıq sistema turaqlı sheklewlersiz bar bola almaydı. Bunıń ushın nızam dárejesinde kóterilgen morallıq normalardı islep shıǵıwı kerek, din bunday normalardı nızamlastırıp ǵana qoymay, olarǵa bunday qatnasıqlardı belgileydi». Mısalı islamdaǵı sháriyat qaǵıydaları saqlaw h.t.b.