Transportning paydo bo’lishi va taraqqiyoti

ЁНИЛҒИ ТЕЖАМКОРЛИК ХУСУСИЯТИ
Ёнилғи тежамкорлик (ЁТ) хусусияти икки гуруҳ ўлчагичлар билан баҳоланади. Биринчи гуруҳга автомобилнинг ўзини ЁТ ўлчагичлари мансуб бўлса, иккинчи гуруҳга автомобил двигателини ЁТ ўлчагичлари киради.
Автомобилнинг ЁТ ўлчагичлари:

• 
  босиб ўтган йўл бирлигига тўғри келувчи ёнилғи сарфи - Q_s, л/100 км;
  
• 
  бажарилган транспорт иш бирлигига тўғри келувчи ёнилғи сарфи – Q_w, л/100 т·км;
  

Двигательнинг ЁТ ўлчагичлари:

• 
  двигательни ишлаш даврига тўғри келувчи ёнилғи сарфи – G_T, кг/соат;
  
• 
  солиштирма эффектив ёнилғи сарфи – g_e, г/(кВт.соат).
  

Бажарилган транспорт иши бирлигига тўғри келувчи ёнилғи сарфи автомобилни ЁТ ўта тўғри баҳолайди. Лекин, автомобилни бажарган транспорт ишини ҳажми тўғрисида ҳар доим ҳам маълумот олиш имконияти бўлмаганлиги сабабли, бу ўлчагичдан амалда фойдаланиш маълум қийинчиликларни келтириб чиқаради. Шунинг учун, ЁТ баҳолашда асосан босиб ўтилган йўл бирлигига тўғри келувчи ёнилғи сарфидан фойдаланилади. Йўл бирлиги сифатида 100 км қабул қилинган.
Автомобилнинг ЁТ амалдаги Давлат стандартига биноан қуйидаги кўрсаткичлар билан ҳам баҳоланади:

1. 
   Назорат ёнилғи сарфи (НЁС)
   
2. 
   Магистрал циклидаги ёнилғи сарфи
   
3. 
   Йўлда шаҳар циклидаги ёнилғи сарфи
   
4. 
   Стендда шаҳар циклидаги ёнилғи сарфи
   
5. 
   Барқарор ҳаракатланиш ёнилғи характеристикаси
   
6. 
   Магистрал-қир-адир йўлдаги ёнилғи-тезлик характеристикаси
   

Бу бахоловчи кўрсаткичларни меъёрий қийматлари мавжуд эмас, улардан автомобилларни ЁТ даражасини чет эл аналоглари билан таққосий баҳолашда ва техник ҳолатини бавосита баҳолашда фойдаланилади.
НЁС барча категория автомобиллари учун стандартда кўрсатилган тезликларда горизонтал тўғри йўлда юқори узатмада ҳаракатланишида аниқланади ва албатта унинг қиймати (л/100) автомобилнинг техникавий характеристикасида кўрсатилади.
Назорат ёнилғи сарфи қийматини ёнилғи характеристикаси графиги орқали аниқлаш мумкин.
Барқарор ҳаракатланишдаги ёнилғи характеристикасида назорат ёнилғи сарфи қийматини аниқлаш учун муайян русумли автомобилнинг техникавий характеристикасида кўрсатилган тезлик қийматидан ёнилғи сарфи эгри чизиғигача перпендикуляр ўтказилади. Кесишган нуқта назорат ёнилғи сарфи қийматини билдиради. Ёнилғи характеристикасидан аниқланган НЁС қиймати автомобилни техникавий характеристикасида кўрсатилган қиймати билан таққосланади ва фарқи бўлса, асосланган изоҳ берилади.