Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

Yurgizuvchi kurilmaning siljishdagi qarshilik koeffitsienti
Yo‘l qoplamasi
SHinali g‘ildiraklar uchun
Zanjirli
Pnevmatik
YAxlit
Beton
0.020
0.025
0.03+0.04
Asfalt
0.018
0.033
0.03+0.04
Tosh terma
0.020
0.05+0.06
SHibbilangan
tuproq
0.035
0.06+0.09

---

64
Qor
0.030
0.04+0.06
Nazorat savollari:
1. Mexanik yuklagichlar qanday yuklarga bo‘linadi?
2.
Vilkali elektr va avtoyuklagichlar qanday turlarga bo‘linadi?
3.
Vilkali elektr yuklagichlar tuzilishi.
4.
Avtoyuklagichlar tuzilishi.
5.
Bir kovushli yuklagichlar.
6.
Bir ish sikliga sarflangan vaqt.

---

65
11-mavzu
.
Avtotransport va ortish-tushirish vositalarini tanlash
Reja:
1. Kranlar xakida umumiy ma’lumot
2. Ko‘prikli kranlarning tuzilishi va vazifasi
3. Chorpoyali kranlarning tuzilishi va vazifasi
4. Kabelli kranlarning tuzilishi va vazifasi
5. Aylanuvchi strelali kranlarning tuzilishi va vazifasi
6. Kranlarning yuk ilib olish moslamalari
7. Kranlarning unumdorligini vayuritmasidagi quvvatini aniqlash
8. Aylanuvchi strelali kranlarning turg‘unligini aniqlash
.
Tayanch so’z va iboralar: kranlar; ko‘prikli kranlar; chorpoyali kranlar; kabelli
kranlar; aylanuvchi strelali kranlar; davriy xarakatlanuvchi;
1.
Kranlar xakida umumiy ma’lumot.
Universal davriy
xarakatlanuvchi yuk ko‘tarish mashinasi kran deb atalib, asos (ostovferma)ga
montaj kilingan mexanizmlar yordamida yuklami vertikal va gorizontal
yo‘nalishda uncha olis bo‘lmagan masofalarga eltib beradi. Kranlar yuk ko‘tarish,
xarakatlanish, yukni ilib olish moslamasi xolatini o‘zgartirish va burilish kismini
aylantirish mexanizmlaridan iborat bo‘ladi. Xar bir mexanizm o‘zining aloxida
yuritmasiga yoki umumiy gurux yuritmasiga ega bo‘lishi mumkin.
Kranlar og‘ir vaznli, uzun bo‘yli va ochik vagonlarda tashiladigan barcha
paketlangan yuklarni, barcha turdagi konteynerlarni, metall va yirik temir beton
konstruksiyalarni, o‘rmon yuklarini va x.k. ortish-tushirish ishlarini xamda bu
yuklar bilan ombor operatsiyalarni bajarishda foydalaniladi. Kranlar greyferlar
bilan jixozlanganida sochiluvchan-to‘kiluvchan va o‘rmon yuklarini (xoda va
g‘o‘la), elektr magnit plita bilan jixozlanganda esa po‘latdan va cho‘yandan
yasalgan xar xil buyumlami ortish-tushirish va ombor ishlarida muvoffaqiyat bilan
foydalanish mumkin.
Kranlar konstruksiyasiga, asosining shakliga, xarakatlanish tusiga va xizmat
ko‘rsatayotgan ochik maydonning shakliga ko‘ra kuyidagi guruxlarga bo‘linadilar:
ko‘priksimon turdagi (ko‘prikli, chor poyali, taxlovchi) kranlar to‘g‘ri to‘rtburchak
shaklidagi ochik may donga xizmat ko‘rsatadilar; aylanuvchi strelali (temir
yo‘lida, g‘ildiraklarda, zanjirlarda yuruvchi, minorali, portalli x.k.) kranlar xar xil
shakldagi ochik maydonlar xadida yukni ko‘taradi va xarakatlanadi. Muxim to‘la
aylanmaydigan strelali kranlar sektor shaklidagi, mukim to‘la aylanadigan strelali
kranlar doira shaklidagi va xarakatlanadigan to‘la aylanadigan strelali kranlar
to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi ochik may donga xizmat ko‘rsatadilar; kabelli-yuk
ko‘tarish mexanizmi po‘lat arkonda xarakatlanuvchi kranlar. Agar kran mukim
bo‘lsa, u yukni ko‘tarib to‘g‘ri chizik bo‘yicha xarakatlantiradi va kran xarakat-

---

66
lanuvchi bo‘lsa sektor yoki to‘g‘ri to‘rt burchak shaklidiga ochik maydonga xizmat
ko‘rsatadi.
Kranlarning asosiy texnik parametrlari: yuk ko‘tarishi; tezliklari (yukni
ko‘tarish, kranni o‘zining va uni aloxida kismlarining); kranning prolyoti; kran
konsolining yoki strelasining kanoti; yuk ko‘tarish balandligi; dvigatellarining
kuvvati, kranning gabarit o‘lchamlari va kranning massasidir.
Kran ilgagida maksimal tonnada yuk ko‘tara olishiga kranning yuk
ko‘tarishi deb ataladi. YUkni ko‘tarish, kranning xarakatlanish va uning aloxida
kismlarining tezliklari m/dak yoki m/s da ko‘rsatiladi. Kran kismlarining aylanish
burchak tezliklari bir dakikadagi aylanish sonlarida o‘lchanadi (ayl/dak). Kranning
prolyoti (oralig‘i) - uning g‘ildiraklari o‘rtasidan (yoki kran osti rels o‘klaridan)
o‘tadigan tekisliklar orasidagi masofa bo‘lib, kranning turlariga karab standartlarda
belgilanadi. Kran g‘ildiraklarining o‘klari orasidagi masofa esa baza deb aytiladi.
CHor poyali kranni tayanch poyasi o‘kidan konsolning oxirigacha bo‘lgan masofa
konsol kanoti deb aytiladi. Ilgakning ferma (ko‘prik) dagi oxirigi xolatigacha
boigan xuddi shu masofa konsolning ishchi kanoti deb ataladi. Kranning aylanish
o‘kidan toki yuk ilish nuktasidan o‘tgan vertikal chizikkacha bo‘lgan gorizontal
masofa strela kanoti deb ataladi. Ilgakning eng pastki va eng yukori xolatlari
orasidagi masofa yuk ko‘tarish balandligi deb ataladi. Kran dvigatellarining
kuvvati xar bir mexanizmga yoki xamma mexanizmlar uchun umumiysi
kilovattlarda, kranning massasi esa tonnada ko‘rsatiladi.