Transport vositalari va ularga qo’yiladigan asosiy ekspluatasion talablar

TRANSPORT VOSITALARI VA ULARGA QO’YILADIGAN ASOSIY EKSPLUATASION TALABLAR

Reja 1. Transport vositalari tasnifi

2. Transport vositalarining asosiy texnik-ekspluatatsion xususiyatlari

3. Avtomobillar o‘lchami va massa ko‘rsatkichlarining joiz chegaralari

Transport vositasi deyilganda yuk va passajirlarni tashishga mo‘ljallangan ishlab chiqarish jihozi tushiniladi.

Avtomobil transporti vositalari ikki guruhga bo‘linadi:

• a) o‘ziyurar, ya’ni harakatlantiruvchi dvigateli bor avtomobillar va tyagachlar;
• b) o‘ziyurmas, ya’ni avtomobillar va tyagachlar ulanmasida ishlovchi tirkama (pritsep) va yarim tirkamalar.

Transport vositalari bajaradigan vazifalariga ko‘ra uch guruhga bo‘linadi:

• yuk avtomobillari;
• passajir avtomobillari;
• maxsus avtomobillar.

Maxsus avtomobillarga:

• o‘t o‘chiruvchi;
• avtokranlar;
• sanitariya avtomobillari;
• tibbiy tez yordam avtomobillari;
• texnik yordam va ustiga ustaxona o‘rnatilgan sprot avtomobillari
• kommunal xizmat (suv sepuvchi, supuruvchi, axlat va boshqa chiqindilar tashuvchi va x.q) etuvchi va boshq.

Transport iste’molchilari va transport xodimlari uchun avtomobillarning yuk ko‘taruvchanligi ko‘proq ahamiyatga ega. Bu ko‘rsatkich avtomobillarning tashuvchanlik xususiyatini ko‘rsatadi.

• Hozirgi kunda bizda va MDH ga a’zo boshqa davlatlarda yuk ko‘taruvchanligiga ko‘ra yuk avtomobillari besh guruhga bo‘linadi.
• Yuk ko‘taruvchanligi 0,5 t gacha bo‘lgan juda kam yuk ko‘taruvchi avtomobillar (engil avtomobil shassisida yaratilgan);
• 0,5 t dan 2,0 t gacha bo‘lgan kam yuk ko‘taruvchi avtomobillar;
• 2,0 t dan 5,0 t gacha o‘rtacha yuk ko‘taruvchi avtomobillar;
• 5,0 t va undan katta;
• bir o‘qqa 100 kN (10 tk) va juft o‘qlarga esa 180 kN (18 tk) dan ortiq yuk tashuvchi avtomobillar kiradi.

Avtomobillar o‘lchami va massa ko‘rsatkichlarining joiz chegaralari

• Davlat standartiga binoan avtomobillarning og‘irlik va gabarit o‘lchamlari cheklangan. Avtomobillarning yuk bilan birgalikdagi balandligi 3.8 m, kengligi esa 2,5 m dan oshmasligi zarur.
• Egar tyagachli va bitta yarim tirkamali avtopoyezdlarning uzunligi 20 m dan, ikki va undan ortiq tirkamali avtopoyezdlarniki esa 24 m dan oshmasligi lozim.

Avtomobillarning asosiy texnik-ekspluatatsion xususiyatlari

• dinamikligi;
• yonilgi tejamkorligi;
• boshqariluvchanligi;
• turgunligi;
• o‘tagonligi;
• harakatlanish ravonligi;
• sig‘dira olishligi;
• mustahkamligi;
• chidamliligi;
• texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashga mosligi;
• ortish-tushirish ishlarini bajarishga mosligi.

Avtomobillarning asosiy texnik-ekspluatatsion xususiyatlari

• Avtomobilning dinamikligi deyilganda, uning ma’lum yo‘l sharoitlarida yuk va passajirlar bilan birgalikda iloji boricha maksimal o‘rtacha tezlik bilan harakatlana olishi tushiniladi. Avtomobilning dinamikligi uning tortish va tormozlash xususiyatlariga bogliqdir.
• Avtomobilning yonilgi tejamkorligi deyilganda, uning harakatlanishi uchun yoqilayotgan yonilg‘i quvvatidan oqilona foydalanish tushuniladi.
• Avtomobilning boshqaruvchanligi- bu uning boshqaruluvchi g‘ildiraklari holatiga ko‘ra harakat yo‘nalishini o‘zgartira olish xususiyati.
• Avtomobilning o‘tagonligi - uning ogir yo‘l sharoitlari va yo‘ldan tashqarida (qorli yoki qumli ko‘riklarda, balchiq joylarda) harakatlana olish xususiyatidir.

Avtomobillarning asosiy texnik-ekspluatatsion xususiyatlari

• Avtomobilning turg‘unligi deyilganda, uning sirg‘anib ketish, sirpanish va agdarilishga qarshi tura olishi tushuniladi. Avtomobilning turg‘unligi uning tormozlanish dinamikasi va boshqariluvchanligi bilan bir qatorda harakat xavfsizligini ta’minlaydi.
• Avtomobilning harakatlanish ravonligi deyilganda, uning notekis yo‘llarda katta tezlik bilan harakatlanishida kuzovi (saloni)ning tebranmasligi tushiniladi.
• Avtomobilning sig‘dira olish xususiyati, undagi bir vaqtda tashiladigan yuklar miqdori yoki passajirlar soni tushiniladi. Avtomobilning mustahkamlik xususiyati, uning tuzatish uchun zarur bo‘lgan vaqt talab etuvchi sinishlar va buzilishlarsiz ishlash xususiyatidir.

Avtomobillarning asosiy texnik-ekspluatatsion xususiyatlari

• Avtomobilning chidamliligi, bu uning tuzatish uchun ekspluatatsiyadan to‘xtatishni talab etuvchi qismlarining jadal eskirishsiz ishlash xususiyatidir.
• Avtomobilning texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashga mosligi, uning konstruksiyasi bilan bogliq bo‘lib, bunday ishlarni yengil va osonlik bilan hamda qisqa vaqtda bajarishdan iboratdir.
• Avtomobilning yuk ortish-tushirish (yoki passajirlarni olish va tashirish)ga mosligi, bunday operatsiyalarni bajarishga kam mehnat va vaqt sarfi tushiniladi.