“transport tizimlari va inshoatlari” kafedrasi “Qurilish materiallari va buyumlari”

Sinovga tayyorlash: 
Agar bitum namunasi tarkibida suv bo‘lsa, namuna extiyotlik 
bilan kuydirmasdan qizdirilib suvsizlantiriladi. Shisha tayoqcha bilan aralashtirilgan xolda, 
bitumning yumshash xaroratidan 80 °S —100 °S baland xaroratgacha qizdiriladi, lekin 
xarorat 180 °S dan yuqori (yo‘l bitumi uchun —160 °S dan yuqori) bo‘lmasligi kerak. 
Suvsizlantirilgan va qo‘zg‘aluvchan xolatgacha yumshatilgan bitum elakdan o‘tkaziladi va 
xavo ko‘piklari to‘liq yo‘qolguncha yaxshilab aralashtiriladi. 
Silliqlanga metall yoki alovbardosh shisha plastinka va bitum solinadigan 
qolipning ichki yon tomonlari dekstrin bilan glitserin aralashmasi (1:2) yoki talk bilan 
glitserin aralashmasi (1:3) bilan qoplanadi. Bitum solinadigan qolipning yon devorlari 
papiros qog‘ozi bilan qoplashga ruxsat beriladi. Keyin qolip plastinka ustiga teriladi. 
Tajribani bajarish tartibi: 
Eritilgan bitum qolipga ortiqroq qilib quyiladi. 
Qolipga quyilgan bitum xona xaroratida (18 °S dan past bo‘lmasligi kerak) 30-40 minut 
xavoda sovutiladi. Keyin ortiqcha bitum issiq o‘tkir pichoq bilan o‘rtadan chetga qarab 
qolipning qirrasi bilan teng qilib kesiladi. 
Bitum solingan qolip plastinkadan olinmasdan ichidagi suvi 10 dm
3
dan kam 
bo‘lmagan suvli vannaga joylashtiriladi. Suvning satxi bitumning ustidan balanligi 25 mm 
dan kam bo‘lmasligi kerak, vannadagi suvni sinash xaroratida ushlab turish uchun vannaga 
issiq yoki sovuq suv quyib turiladi. Bitumning cho‘ziluvchanligi 25 °S xaroratda 
aniqlanganda vannadagi suv (25 ± 0,5) °S xaroratda ushlab turiladi, bitumning 
cho‘ziluvchanligi 0 °S xaroratda aniqlanganda vannadagi suv 0+0,5 °S xaroratda saqlab 
turiladi. 
Bir soat o‘tgandan keyin bitum solingan qolip suv vannasidan chiqarib olinadi, 
plastinkadan olinadi va duktilometrga o‘rnatiladi, buning uchun qolipning xalqa ilgichi 
chanadagi va duktilometr ustunidagi shtiflarga kiygiziladi. Keyin qolipning yon qismi 
ajratiladi. Duktilometrdagi suvning satxi shtifdan kamida 25 mm baland, xarorati sinov 
xarorati bilan bir xil bo‘lishi kerak. Bitumnig cho‘zilishi 25 °S xaroratda sinalganda suv 
xarorati (25 ± 0,5) °S da, 0 °S xaroratda sinalganda suv xarorati (0 ± 0,5) °S bo‘lishi 
kerak. Duktilometrning matori ishga tushirilib bitumning cho‘zilishi kuzatiladi. 

---