Transformatorlarni ishlatish

YAngi transformator moyining sifat 
ko‘rsatkichlarining miqdoriy me’yorlari
Kislota soni, 1
g
moyda, 
mg
, dan ko‘p emas . . . . . . . . . . . .
0,02 

---

Alangalanish harorati, 
0
S, dan past emas . . . . . . . . . . . . 
150 
tgδ, 90
0
S bo‘lganda, %, dan ko‘p emas . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,6 
Natriy na’munasi, GOST 19296-73 bo‘yicha ballar, dan ko‘p 
emas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0,4 
Oksidlanishga qarshi barqarorlik:
-quyi molekulali uchuvchi kislotalar tarkibi, 1g moy uchun, 
mg
, dan ko‘p emas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
-oksidlangandan so‘ng quyqa ulushi, %, dan ko‘p emas . . . 
-oksidlangan so‘ng tarqibida kislota soni, 1g moyda,
 mg
, dan 
ko‘p emas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0,005 
yo‘q 
0,1 
Qotish harorati, 
0
S, dan baland emas . . . . . . . . . . . . . . . . 
-45 
Kinematik qovushqolik, (m
2
/s)·10
–6
, dan ko‘p emas: 
- 20 
0
Sda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
- 50 
0
Sda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
- 30 
0
Sda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
28 
9 
1300 
Transformatorlarni birinchi marta ishga tushirishdan oldin moyni 35 
kV gacha bo‘lgan transformatorlarni qisqacha tahlil hajmida tekshirish va
qisqacha tahlil hajmida tgδ o‘lchovida, 13 kV dan yuqori kuchlanish
transformatorlari uchun moy namligini saqlash tavsiya qilinadi. Bundan 
tashqari azot yoki yupqa qatlam himoyali transformatorlar uchun moy 
gazini axvoli va moy ustki fazosi gaz tarkibi qo‘shimcha nazorat qilinadi. 
Ishchi davrda (13 ÷ 220 kV kuchlanishli transformatorlar uchun 3 
kun va bir oydan keyin, 330 kV va undan katta kuchlanishli
transformatorlar uchun uch oydan keyin) sinov xuddi ishga tushirishdan 
oldin qilingan sinovday qilinadi. Bundan tashqari, 13 kV va undan yuqori 
kuchlanishli barcha transformatorlar uchun ishga tushgandan keyin uch 
kundan so‘ng va keyin 14 kundan, 1, 3 va 6 oydan so‘ng moyda erigan
gazlarni xromatografik tahlil qilinadi. Keyingi ishlatishda davriy odatiy 
ta’mirlashga to‘g‘ri keladigan moy sinovi o‘tkaziladi.
Bevosita transformator moyi kontakti yoki moy to‘ldirilgan kirish 
izolyasiyasi havo atmosferasi bilan moyni asta –sekin kislorod bilan 
to‘yinishga va qattiq izolyasiyani ham, moyni ham namlanishga olib 
keladi.
Namlanish natijasida moyni elektr mustaxkamligi kamayadi va 
kislorod bilan to‘yinish esa achish (eskirish) jarayonini tezlashtiradi. 
Moydan namlikni yo‘qotish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi: 
moyni markazdan qochma kuch ta’sirida mexanik ravishda ajratish, 
filtrlash va singdirish qurilmasi yordamida moyni quritish. 

---

Transformatorlar ishlatish jarayonida moyni namlik va eskirishdan 
himoya qilish uchun, uning konstruksiyasida maxsus qurilmalar 
qo‘llaniladi: kengaytirgich, havo orqali quritkich, adsorbsion va 
termosifon filtrlar (5.4-rasm), azot yoki yupqa qatlam himoyalar.
Bundan tashqari, moy stabilligini oshirish uchun maxsus antiachish va 
stabillovchi prisadkalar ishlatiladi. 
Adsorbsion moy filtrlari sirkulyasiyasi (S) majburiy, moy va havo 
sirkulyasiyasi majburiy haydalgan (DS) tizimli sovitish filtrlari orqali 
majburiy moy sirkulyasiyasini ta’minlaydigan transformator moyini 
ishlatish jarayonida uzluksiz qayta tiklash uchun qo‘yilgan. SHunga 
o‘xshash filtrlar tabiiy moyli (M) va havo majburiy haydalgan (D) 
sovitish tizimli transformatorlarda, qizigan va sovigan moylar zichligi 
farqi tufayli filtrda termosifonli deb nomlanadigan moy sirkulyasiyasi 
ta’minlanadi. Termosifonli filtrda sorbentlar miqdori transformator moyi 
massasini 1% tashkil etadi.
YUpqa qatlam himoya qurilmalari prinsipi namlikni, izolyasiyadan 
gaz va moyni to‘la olib tashlash, hamda transformator ish vaqtida moy 
harorati o‘zgarishini kompensatsiyalash uchun xizmat qiladigan,
o‘rnatilgan elastik sig‘imni zichlash tushuniladi. Kengaytirgich ichiga 
osilgan bu sig‘im, moy va kengaytirgich ichki yuzasiga mahkam taqab 
yopishtiriladi (5.5-rasm) va moyni atrof – muhitdan zichlashni 
ta’minlaydi. Bir vaqtda elastik sig‘imni ichki kovagi patrubkadan
atrofdagi havo bilan havo sovitkich, ichki yuzasidagi namlikni 
to‘planishini oldini oladigan orqali ulangan.

---

Azotli himoya shundan iboratki, moy va izolyasiyalardagi mikro 
bo‘shliq, ulardan havoni mutlok olib tashlanganligidan hosil bo‘lgan, 
hamda moy ustidagi havo o‘rniga quruq azot gazi bilan to‘ldirilib va 
transformator ish vaqtida moy harorati o‘zgarishini kompensatsiyalash 
uchun xizmat qiladigan (5.6-rasm), atrof – muhitdan yumshoq 
rezervuarlar yordamida zichlanadi.
5.4-rasm. Termosifon filtr 
1 – sorbentni yo‘qotish 
bunkeri; 2 – to‘rli metal panjara; 3 – silikagel (sorbent); 4 – filtr 
korpusi; 5 – silikagel uzatish bunkeri; 6 va 7 – bakka ulaydigan 
naychalar