Traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik

s
p - ^ish
Sish ^ ^Ssalt
bu erda: S_ish- ish yo‘llarning umumiy uzunligi, m; S_salt- salt yurishlar yo‘lining umumiy uzunligi, m.
Qishloq xo‘jaligi ishlarini bajarishda ko‘p qo‘llaniladigan agregatning harakatlanish usullariga qarab ish yo‘llari koeffitsientlari agregatning paykaldagi harakatini bir sikliga taqriban quyidagicha aniqlanadi:
Mokkisimon harakatlanib, nok-sirtmoqsimon burilishda:
с
^Sish


Mokkisimon harakatlanib, sirtmoqsiz doiraviy burilishda:
s
p = ^ish
Sish ^+nR0 + ^2e
Qoplama harakatlanib, to‘g‘ri chiziqli sirtmoqsiz burilishda:
p- ^Lish
Ls_h + 1,14R + 0,5S + 2e
bu erda: L_ish - agregatning bir ish yo‘li uzunligi, m; R_o - agregatning burilish radiusi, m; S - paykalning eni, m; e - agregatning paykaldan chiqish uzunligi, m.
3-jadval
Asosiy qishloq xo‘jaligi ishlarini bajarishda qo‘laniladigan agregatlarining

harakatlanish usullari va shakllari
t/r

Harakatlanish usuli

Agregatlarturi

Harakatlanish shakli

O
1

O‘rtaga va chetga ag‘darib haydash
ddiy (osma, tirkama) pluglar bilan er haydas

h

A
2

Mokkisimon
harakatlanish
ylanma pluglar bilan er haydash, 8 qatorli seyalka bilan chigit ekis

h

Dioganal
mokkisimon
harakatlanish

Tirmalash, disklash, molalash, tekislash.

3

G
4

Ikki paykalli harakatlanish
‘alla o‘rish, tirkamali mashinada paxta terish, o‘t va pichan o‘ris

h

G
5

Mokkisimon
harakatlanish
‘o‘zani defoliatsiya qilish va kimyoviy ishlov berish, ariq olish va tekislas

h

M
6

Boshqa barcha ishlar
okkisimon
harakatlanis

h

Agregatning Harakatlanish usuli va shaklini tanlashda ish yo‘llari koeffitsienti yuqori bo‘lishiga intilish kerak.

YUqorida keltirilgan formulalar taxlili shuni ko‘rsatadiki, ish yo‘llari koeffitsientiga ish yo‘llari uzunligi Lish katta ta’sir ko‘rsatadi. Uzunligi 400 m gacha bo‘lgan maydonlarda ish yo‘llari koeffitsienti keskin kamayadi. Agar L_ish qancha katta bo‘lsa, koeffitsient ф shuncha katta bo‘ladi va L_lsi, > 1000 m bo‘lganda o‘zining eng katta qiymatiga - birga yaqinlashadi. SHuning uchun dalalarni yiriklashtirgan ma’qul bo‘ladi.
Nazorat savollari:

1. 
   Agregatning burilishi qanday kinematik o‘lchamlar bilan xarakterlanadi?
   
2. 
   Agregatlarningburilish kengligiga qarab qanday burilish turlariga bo‘linadi?
   
3. 
   Sirtmoqsiz burilishlar sirtmoqli burilishlarga nisbatan qanday afzalliklarga ega?
   
4. 
   Burilish yo‘lagining eng kichik eni qanday topiladi?
   
5. 
   Agregatning qanday Harakatlanish usullarini bilasiz?
   
6. 
   Ish yo‘llari koeffitsienti nima va u qanday aniqlanadi?
   
7. 
   Paxtachilik agregatlarida qaysi Harakat usullari keng qo‘llaniladi?
   
8. 
   Agregatning Harakatlanish usuli to‘g‘ri tanlanganligi uning qaysi ko‘rsatgichiga qarab baholanadi?
   

8. 
   Ish yo‘llari koeffitsientini oshirish uchun nimalarga katta e’tibor beriladi?§. Agregat ish unumining ishlab chiqarishdagi
   

a
ш
hamiyati
Taynch iboralar: mehnat unumdorligi, mehnatni ilmiy tashkillashtirish, ushlarni mexanizatsiyalashtirish, mehnatni oqilona tashkillashtirish va jadallashtirish, agregatlarning nazariy ish unumlari

1. 
   §. Mehnat unumdorligi va uni oshirish usullari
   

Ma’lumki, mehnat unumdorligi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi samaradorligining eng muhim ko‘rsatgichidan biri hisoblanadi. Uning asosiy maqsadi va vazifasi - kam mehnat sarflagan holda insonning mehnatidan ko‘proq foyda olishdir.
M e h n a t u n u m d o r l i g i sarflangan mehnat birligiga (1 kishi-kun, 1 kishi-soat) to‘g‘ri keladigan mahsulot miqdori bilan aniqlanadi. Har qanday mehnat qo‘l kuchi bilan yoki turli ko‘rinishdagi qurollar yordamida amalga oshiriladi.
Mehnat unumdorligini oshirishda uni ilmiy asosda tashkil etish muhim rol o‘ynaydi. Mehnatni ilmiy tashkillashtirish - bu ishlab chiqarishni davomli, ketma- ket va og‘ishmasdan yaxshilash hamda yangi usullar, qurollar, mehnat sharoitlarini va boshqaruvni yuqori saviyada tashkillashtirish demakdir.
Mehnat samaradorligini oshiruvchi chora-tadbirlarni uchta asosiy yo‘nalishda: ishlarni mexanizatsiyalashtirish, mehnatni oqilona tashkillashtirish va jadallashtirish yo‘nalishlarida olib borish mumkin.

Ishlarni mexnizatsiyalashtirish - qo‘l mehnatini mashina bilan almashtirish, mehnatni engillashtiruvchi turli moslamalarni va kichik mexanizatsiyalarni qo‘llash hisobiga mahsulot ishlab chiqarishda mehnat sarfini keskin kamaytirishdan iborat.


Mehnatni oqilona tashkillashtirish - eng qulay ish sharoitlarini yaratish, ishlab chiqarish jarayonlarini oldindan hisoblash, odamlar va texnikani to‘g‘ri taqsimlash, soatbay grafiklar, asboblar sifatini yaxshilash, materiallarni ish uchun qulay joylashtirish, ya’ni ish joyini eng yaxshi tartibda tashkillashtirishdan iborat.
Mehnatini jadallashtirish- har bir ishchining vazifalarni aniq taqsimlash, ish vaqtidan unumli foydalanish, ya’ni ish vaqtini yo‘qotmaslik, ishchilarning malakasini oshirish va umumiy madaniy saviyasini ko‘tarish, shuningdek boshqa imkoniyatlardan to‘liq foydalanishga aytiladi.
Qishloq xo‘jaligida mehnatni tashkillashtirishga ilmiy yondoshish, uning texnik jihozlanganlik darajasini oshirish muhim kasb etgan holda uni tashkillashtirish ancha murakkab bo‘ladi. Bunda kadrlar bilan ta’minlash va ularni kasbiy tayyorlash; korxona ichida ishlab chiqarish sohasiga qarab mehnatni taqsimlash, o‘rindoshlik qilish, shuningdek, jamoa ichida ham mehnatni taqsimlash, ish joylarini tashkillashtirish, mehnat jarayonlarini boshqarish talab etiladi. SHu bilan birga mehnatni me’yorlash va haq to‘lash masalalari ham mehnatni tashkillashtirish masalalari bilan bevosita bog‘liqdir.
Mehnat unumdorligini oshirish qonuni - jamiyatimizning iqtisodiy qonunlaridan biridir.Mehnat unumdorligini o‘sishi ishchilar sonini oshirmasdan ko‘proq mahsulot etishtirish imkonini yaratadi.

2. 
   §. Agregatning nazariy ish unumini aniqlash
   

Mehnat unumdorligini belgilaydigan asosiy omillardan biri qishloq xo‘jalik agregatlarining ish unumi hisoblanadi, agregatning ish unumi qanchalik yuqori bo‘lsa, mehnat unumdorligi ham shunchalik yuqori bo‘ladi.
Ta’rif. Agregatning vaqt birligi ichida belgilangan sifatdagi bajargan ish miqdoriga qishloq xo‘jalik agregatining ish unumi deyiladi.
Agregat ish unumi qishloq xo‘jaligida texnika vositalaridan foydalanish samaradorligini belgilovchi asosiy ko‘rsatkichlar qatoriga kiradi.
Qishloq xo‘jalik agregati bajargan foydali ish miqdori gektarda (er haydash, chigit ekish, qator orasiga ishlov berish va b.), tonnada (paxta terish, g‘alla o‘rish va boshqalar), tonna-kilometrda (yuk tashish ishlari), m.kubda (ariq va kanallarni tozalash), metrda (o‘qariqlar olish va tekislash) o‘lchanadi
Agregatning bir soat, smena, kunlik va mavsumda bajargan ishi yuza (ga, m²), hajm (l, m³) va massaviy (kg, s, t) birliklarda ifodalanadi.
Agregatning nazariy ish unumi - uning konstruktiv qamrash kengligi (Bk), nazariy harakat tezligi (ut) va vaqtdan to‘liq foydalanilganda, ya’ni to‘xtovsiz ishlagandagi erishilgan ish unumiga aytiladi.
Agar konstruktiv qamrash kengligi Bk bo‘lgan agregat (19-rasm) bir soatda ut nazariy tezlik bilan beto‘xtov Harakatlansa, ishlov berilgan to‘g‘ri to‘rtburchak maydon (Bk ut ) agregatning bir soatlik nazariy ish unumini belgilaydi.