To’yinmagan uglevodorodlar

1. Birikish reaksiyalari.

a) Vodorodning birikishi. Alkenlarga yuqori temperatura (150— 200°C) da nikel yoki platina katalizatorlari ishtirokida ikki atom vodorod birikib, alkanlar hosil qilishini fransuz kimyogari Sabatye kashf etdi.
CH₃–CH=CH₂ + H₂ → CH₃–CH₂–CH₃

Propen propan

b) Galogenlarning birikishi. Molekuladagi qo'shbog' hisobiga Cl₂ va Br₂ lar oson birikib, digaloid birikmalar hosil qiladi:

Reaksiyaning tezligi olefinning tuzilishiga va galogenning turiga bog’liq. Qo’shbog’ tutgan uglerod atomida o’rinbosarlar soni qanchalik ko’p bo’lsa birikish shuncha osonlashadi. Galogenlarning birikish aktivligi esa quyidagicha ortib boradi:

J → Br → Cl → F

Masalan ftor alkenlarga juda tez, ba’zan alangalanib birikadi. Yod esa boshqa galogenlarga nisbatan sekinroq birikadi.

Alkenlar bromli suvni rangsizlantiradi:

CH₃–CH=CH₂ + Br₂ → CH₃–CHBr–CH₂Br

Bu reaksiya alkenlar va barcha qo’shbog’ tutuvchi birikmalar uchun sifat reaksiyasi hisoblanadi.