To’yinmagan uglevodorodlar

Tabiatda uchrashi. Olefinlar tabiiy va yo’lovchi gazlar, neft hamda neftni qayta ishlash vaqtida chiqadigan gaz tarkibida bo’ladi. Ayniqsa, Kanada nefti tarkibida alkenlarning miqdori ko’p.
Olinishi.
1. Olefinlarning quyi molekulyar gomologlari neftni krekinglash hamda pirolizi natijasida hosil bo’ladi. (katal. 450 – 550⁰C).
2. Monogaloid alkanlarga ishqorning spirtli eritmasini ta'sir ettirib olinadi.
C₂H₅Br + NaOH_(spirt) → NaBr + H₂O + C₂H₄
Agar ishqorning suvdagi eritmasi b.n ta’sirlashsa spirt hosil bo’ladi.
C₂H₅Br + NaOH_(suv) → NaBr + C₂H₅OH
3. Laboratoriya sharoitida spirtlarni 140⁰C dan yuqori t⁰ da kons. sulfat kislota ishtirokida degidratlab olefinlar olinadi.

C₂H₅OH → C₂H₄ + H₂O

140⁰C dan past t⁰ da oddiy efir hosil bo’ladi
2C₂H₅OH → C₂H₅ – O – C₂H₅ + H₂O
Modda tarkibidan suvning ajralishi bilan boradigan reaksiyalar degidratlanish reaksiyalari deyiladi. Spirtlardan suvning ajralishi spirtning tabiatiga bog’liq bo’lib, uchlamchi spirtlar oson degidratlanadi. Spirtlardan suvning ajralishi Zaysev qoidasiga binoan boradi. Unga ko’ra suvning vodorodi OH saqlagan uglerod atomiga qo’shni bo’lgan, kam gidrogenlangan uglerod atomidan ajraladi.
CH₃ – CH – CH₂ – CH₃ → CH₃ – CH = CH – CH₃ + H₂O

OH

4. Digaloid alkanlardan Mg yoki Zn metallari ta'sirida olinadi: Bunda ikki galogen atomi bitta uglerod atomi yoki qo’shni uglerod atomlarida joylashgan bo’lishi k/k. agar galogen atomlari ajralgan holda joylashgan bo’lsa sikloalkanlar hosil bo’ladi.

5. Alkanlarni yuqori temperaturada (350—400°C) degidrogenlab, etilen uglevodorodlar olinadi.

C₂H₆ → C₂H₄+ H₂

CH₄ → C₂H₄+ H₂
6. Alkinlar hamda diyenlarni Pt va Pd katalizatorlari ishtirokida qisman gidrogenlab.


7. Lab. Sirka k-ta efirlarini ( 400 - 500⁰ C ) piroliz qilish orqali.
C_nH_2n+1 – OOC – CH₃ → C_nH_2n + CH₃ – COOH