To’xtasinov Faryozbek

---

 

FIZIKA II 

MUSTAQIL ISH 

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi 

Toshkent Axborot texnologiyalari Universiteti                  

PHY011 - guruh talabasi 

To’xtasinov Faryozbek 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MUSTAQIL ISH 

2020 

---

-  2   - 

 

MAVZU: Tovush chastotasi va tarkibi. 

 

REJA: 

1.   Tovush. 

 

2.   Tovush chastotasi. 

  

3.   Tovush tarkibi. 

 

 Xulosa. 

 

 

---

-  3   - 

 

TOVUSH: 

Tovush bizning quloqlarimizga hech qachon bir ondayoq yetib kelmaydi. Biz 

uni eshitgunimizcha, u o‘z manbasidan boshlab qandaydir masofada yo‘l bosib o‘tadi. 

Tovush tezligi sharoitga qarab tez o‘zgarishi mumkin. Masalan haroratga bog‘liq 

ravishda. 

Barchamiz olis-olislarda chaqnagan 

chaqmoqning yarq etib butun osmonni yoritib 

yuborganini ko‘p kuzatganmiz va albatta 

ko‘pchiligimiz uning o‘zini (yani yorug‘ligini) 

shu zahotiyoq ko‘rganimiz, lekin gumburlagan 

vahimali tovushini ancha kech eshitganimizga 

allaqachon, bolalik chog‘larimizdayoq e’tibor 

berganmiz. 

       1-rasm                              Masalan, chaqmoq bizdan 5 km narida chaqqan 

deb tasavvur qilaylik. Bu holatda undan chaqnagan yorug‘lik tahminan 1/60000 

soniyada ko‘zlarimizga yetib keladi, deyarli shu zahotiyoq biz uni ko‘ramiz. Ammo 

uning tovushi shu 5 km masofani 3 soniyada 1 km dan bosib o‘tib, tahminan 15 

soniyadan keyin quloqlarimizga yetib keladi.

 

Kechikishni qisqa masofalarda ham sezish mumkin. Masalan, 100 metr narida 

urilayotgan bolg‘a zarblarining tovushi zarbaning o‘zida soniyaning uchdan biriga 

kech qolib eshitiladi. Havodagi tovush tezligi harorat ortishi bilan tezlashadi. Quruq 

havoda va 0 ºС haroratda tovush tezligi 331.5 metr/soniyani, 20 ºC haroratda esa, 

343,1 metr/soniyani tashkil qiladi. Balandlik ortishi bilan tovush tezligi kamayadi. 

Chunki balandlik ortishi bilan atmosfera havosi zichligi tobora siyraklashib boradi. 

Suyuqliklarda va qattiq jismlarda tovush yana ham tezroq tarqaladi. Dengiz 

sharoitida uzoqdagi portlash ovozi ikki marotaba eshitiladi: birinchisi suvdan tarqalgan 

tovush to‘lqinlari hisobiga, ikkinchisi esa havodan keladi.