|
oddiy mulk bir xususiyat bilan tavsiflanadi, masalan, kislotalilik, sutning yog'liligi va boshqalar.
Murakkab mulk- agregatda namoyon bo'ladigan xususiyatlar majmui. Misol tariqasida mahsulotning ozuqaviy qiymatini keltirish mumkin, u bir qator xususiyatlarni o'z ichiga oladi - energiya, biologik, fiziologik, organoleptik qiymatlar, shuningdek hazm bo'lishi va xavfsizligi.
Sifat darajasi- mahsulot (yoki tovar) xususiyatlarini miqdoriy va sifat jihatidan ifodalash. Har bir ko'rsatkich nomi va qiymatiga ega.
Sifat ko'rsatkichlarining tasnifi
1. Belgilangan xususiyatlariga qarab:
yagona ko'rsatkichlar- tovarlarning oddiy xususiyatlarini ifodalash uchun mo'ljallangan ko'rsatkichlar (rangi, shakli, butunligi, kislotaligi va boshqalar);
murakkab ko'rsatkichlar- tovarlarning murakkab xususiyatlarini ifodalash uchun mo'ljallangan ko'rsatkichlar (non bo'laklarining holati - bu bir nechta yagona ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadigan murakkab ko'rsatkich: rang, g'ovaklik, elastiklik va boshqalar).
2. Manzilga qarab:
asosiy chiziq- sifat ko'rsatkichlarining qiyosiy tavsiflari uchun asos sifatida olingan ko'rsatkichlar;
ko'rsatkichlarni belgilaydi- tovarlar sifatini baholashda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lgan ko'rsatkichlar. Bularga ko'plab organoleptik ko'rsatkichlar kiradi - tashqi ko'rinish, tovarlarning rangi, oziq-ovqat mahsulotlarining ta'mi va hidi; fizik-kimyoviy ko'rsatkichlar - yog'ning massa ulushi (yog'li mahsulotlarda - sigir suti, margarin va boshqalar), etil spirti (alkogolli ichimliklarda) va boshqalar.
Tovarlarning sifatini baholash sanoat va tijorat korxonalari, ekspert tashkilotlari, ta'lim va ilmiy muassasalar tomonidan amalga oshiriladi.
Ishlab chiqarishda mahsulot sifatini baholash yangi mahsulotlar ishlab chiqarishga kiritilganda, sifat dinamikasi tahlil qilinganda, sifati tekshirilganda, korxona faoliyatining samaradorligi baholanganda amalga oshiriladi. Savdoda - tovarlarning savdo assortimentini shakllantirishda, sotilgan tovarlar sifatini tahlil qilishda. Bu erda asosiy usullar ro'yxatga olish va organoleptikdir. Ekspert tashkilotlarida sifatni baholash iste'molchilarning iltimosiga binoan tovarlar sifatini ekspertizadan o'tkazish doirasida amalga oshiriladi. Baholashning maqsadi sifat yoki nuqsonli tovarlar darajasini aniqlashdir.
Mahsulot sifatini baholash– baholanadigan mahsulotlarning sifat ko'rsatkichlari qatorini tanlash, ushbu ko'rsatkichlarning qiymatlarini aniqlash va ularni asosiy ko'rsatkichlar bilan taqqoslash bo'yicha operatsiyalar to'plami.
Tovarlarning sifat darajasi - bu ko'rsatkichlarning haqiqiy qiymatlarini bir xil ko'rsatkichlarning asosiy qiymatlari bilan solishtirish orqali aniqlanadigan nisbiy xususiyatdir.
Sifatni baholash faoliyati uchta guruh operatsiyalaridan iborat bo'lib, ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Sifatni baholash bosqichlari.
I. Sifat ko'rsatkichlari nomenklaturasini tanlash.
Aniqlash usullariga ko'ra sifat ko'rsatkichlari organoleptik, kimyoviy, fizik-kimyoviy bo'lishi mumkin. Tahlil va o'lchash vositalariga qarab sifat ko'rsatkichlari organoleptik, ekspert, o'lchov, ro'yxatga olish, hisoblash yoki sotsiologik usul bilan aniqlanadi.
Organoleptik usul- sezgi a'zolari - ko'rish, hid, eshitish, teginish, ta'm (tashqi ko'rinish, ta'm, hid, rang, shakl, shaffoflik, yorqinlik va boshqalar) idroklarini tahlil qilish asosida mahsulot sifati ko'rsatkichlarini aniqlash usuli.
Baholash usuli- shartli raqamli nuqtalar tizimidan foydalangan holda sifat ko'rsatkichlarini belgilash. Odatda organoleptik jihatdan aniqlangan sifat ko'rsatkichlarini ifodalash uchun ishlatiladi (fizik va kimyoviy ko'rsatkichlar ham hisobga olinishi mumkin).
Mahsulotlarni baholash tizimi quyidagi sxema bo'yicha qurilgan:
1. Mahsulotning umumiy maksimal reytingi uning sifatining eng yuqori darajasiga (10,100,20 va boshqalar) mos keladigan ball bilan belgilanadi.
2. Asosiy ko'rsatkichlar tanlanadi, ularga ko'ra mahsulot sifati darajasini baholash kerak. Asosiy ko'rsatkichlarga barcha mahsulotlar uchun belgilanadigan ta'm, hid va rang va faqat ma'lum bir mahsulotga xos bo'lgan ba'zi o'ziga xos ko'rsatkichlar kiradi, masalan, naqsh - pishloq uchun, shaffoflik - vino va pivo uchun, mustahkamlik - konserva uchun ; biroz nuqta tizimlari mahsulotni qadoqlash va markalash sifati ham hisobga olinadi, masalan, sigir yog'i, pishloqni baholashda.
3. Mahsulotni umumiy baholashda individual sifat ko'rsatkichlarining salmog'i aniqlanadi. Eng muhim ko'rsatkichlar mahsulotning ta'mi va hidi bo'lib, ular barcha balllarning 40 dan 50% gacha. Boshqa ko'rsatkichlar uchun ballar berilgan mahsulot sifatini shakllantirishda ko'rsatkichlarning og'irligiga muvofiq taqsimlanadi.
4. Ballar chegirmalari shkalasi har bir sifat ko'rsatkichi bo'yicha aniqlangan individual nuqsonlar uchun mumkin bo'lgan maksimal balldan belgilanadi.
5. Ballar bo'yicha baholash shkalasi ishlab chiqiladi, unga ko'ra mahsulotning sifat darajasi yoki navi aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
