Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir

3. Qiymatning mehnat nazariyasi va qoʻshilgan miqdor nafliligi nazariyalari. 

 

Tovar qiymatining negizini aniqlash doimiy ravishda tortishuvlar va munozaralarga sabab 

boʻlib, bu borada quyidagi ikki asosiy yoʻnalish mavjud: 

1) qiymatning mehnat nazariyasi; 

2) qiymatning naflilik yoki keyingi qoʻshilgan miqdor nafliligi nazariyasi. 

Qiymatning  mehnat  nazariyasi  asoschilari  boʻlib  Uilyam  Petti,  Adam  Smit,  David 

Rikardolar hisoblanadi. 

U.Petti  –  qiymatning  mehnat  nazariyasining  dastlabki  asoschisi  boʻlib,  u  qiymatning 

manbai  mehnat  hisoblanishini,  aynan  mehnat  sarfi  tovar  qiymati  miqdorini  belgilab  berishini 

koʻrsatib  oʻtgan.  Biroq,  U.Petti  tovarning  iste’mol  qiymati  va  qiymati  oʻrtasidagi  farqni  koʻra 

olmagan.  U  tovarning  qiymati  faqat  qimmatbaho  metallarni  ishlab  chiqarishga  sarflanuvchi 

mehnat orqali yaratiladi, deb hisoblagan.  

A.Smit tovar qiymatining yagona manbai boʻlib moddiy ishlab chiqarishning har qanday 

sohasida  sarflangan  mehnat  hisoblanadi,  degan  xulosaga  kelgan.  SHu  bilan  birga,  tovar 

qiymatining  miqdorini  har  qanday  mehnat  emas,  balki  jamiyat  uchun  zarur  boʻlgan  oʻrtacha 

mehnat belgilab berishini koʻrsatib oʻtgan. 

D.Rikardo  qiymatning  yagona  mezoni  boʻlib  tovar  ishlab  chiqarishga  sarflangan  hamda 

ish vaqti sarflari orqali aniqlanuvchi mehnat hisoblanishini isbotlab bergan.