Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir

– tovar xoʻjaligi deyiladi. Tovar xoʻjaligida kishilar oʻrtasidagi iqtisodiy munosabatlar buyum 

orqali, ular mehnati mahsulini oldi-sotdi qilish orqali namoyon boʻladi.  

Tovar xoʻjaligining vujudga kelishi va amal qilinishining ijtimoiy-iqtisodiy asoslari hamda 

shart-sharoitlari quyidagilardan iborat: 

1) ijtimoiy mehnat taqsimotining roʻy berishi;  

2)  shaxsiy  va  xususiy  mulkchilikning  shakllanishi,  ishlab  chiqaruvchilarning  iqtisodiy 

jihatdan alohidalashuvi.  

 

2. Tovar va uning xususiyatlari. Tovar ishlab chiqarishga sarflangan mehnatning 

harakteri. 

 

Tovar – bu ayirboshlash uchun ishlab chiqarilgan maxsus iqtisodiy ne’mat. Bu va boshqa 

qator  olimlarning  fikrlari  asosida  ta’kidlash  mumkinki,  tovar  –  bu  biron-bir  naflilikka  va 

qiymatga ega boʻlgan, ayirboshlash uchun yaratilgan mehnat mahsuli.  

Tovar  ikki  xususiyatga  ega:  bir  tomondan,  u  kishilarning  qandaydir  ehtiyojini  qondira 

oladigan,  ikkinchi  tomondan  esa,  boshqa  buyumlarga  ayirboshlana  oladigan  buyumdir. 

Boshqacha aytganda, tovar naflilikka (iste’mol qiymatiga) va qiymatga egadir.  

Buyumning  iste’mol  qiymati  uning  kishilar  uchun  nafli  ekanligi,  muayyan  naf  keltirishi 

orqali namoyon boʻladi.  

Naflilikni aniqlashda ham turlicha yondashuvlar mavjud.  

Tovarning  almashuv  qiymati  –  bu  biror  turdagi  naflilikning  boshqa  turdagi  naflilikka 

ayirbosh  qilinadigan  miqdoriy  nisbatidir.  Qiymatning  mehnat  nazariyasi  tarafdorlari

1

  fikriga 

koʻra, tovarlar  qiymatining  umumiy  asosi  boʻlib  mehnat  hisoblanadi,  shu  sababli  ular  ma’lum 

miqdorlarda  bir-biriga  tenglashtiriladi.  Tovarlarning  ogʻirligi,  hajmi,  shakli  va  shu  kabi  tabiiy 

xususiyatlaridan birortasi qiymatning  umumiy asosi boʻla olmaydi.  

                                                        

1

  Tovar  qiymatini  mehnat  bilan  aniqlashga  yondashuvlarida  ma’lum  farqlar  mavjud  bo’lsada,  ularga  A.Smit, 

D.Rikardo, U.Petti, J.S.Millь va boshqa ayrim iqtisodchilarni, ularning izdoshlarini kiritish mumkin.    

---