Tovar – pul munosabatlarini tushunishda tovarning mazmunini, uning xususiyatlarini bilish muhim ahamiyatga egadir

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO’JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI MTU
FAN: Oliy matematika
MAVZU: Hosila va Differensial
TAYYORLADI: Isojonov Dilmurod

• Algebraik va trigonometrik funksiyalar hosilasi
• Murrakab funksiyaning hosilasi
• Teskari trigonometrik funksiayning hosilasi
• Yuqori tartibli hosilalar

REJA:
1.Algebraik va trigonometrik funksiyalar hosilasi
1* Ta’rif. y=f(x) funksiya (a;b) intervalda berilgan bo’lsin. x
Natural xo‘jalikning asosiy belgilari bu: - Mehnat taqsimoti rivojlanmaganligi; - Ishlab chiqarish biqiq xarakterga ega bo‘lib, ishlab chiqaruvchilarning o‘z ehtiyojlarini qondirishga bo‘ysundirilganligi; - Ishlab chiqarish bilan iste‘mol o‘zaro mos kelib, bevosita xo‘jalik ichida bir-biri bilan bog‘langanligi; - Mehnat tor doirada ijtimoiy xarakterga ega bo‘lganligi; - Ishchi kuchining harakatchanligi cheklanganligi
Ijtimoiy xo`jalik shakllari 2 xil bo`ladi. Bular natural va tovar xo`jaligi.
Natural xo`jalik- barcha mahsulot ishlab chiqaruvchilarning o`z istemolini qondirishi va ichki xo`jalik extiyojlari uchun ishlab chiqiladi.
Tovar xo`jaligi – bunda mahsulot bozor uchun, ayirboshlash orqali o`tib boshqalarning ehtiyojlarini qondirish maqsadini ko`zlab ishlab chiqiladi
Tovar xo‘jaligining rivojlanishi sharoitida uning yiriklashish tamoyillari kuzatiladi. Bu ishlab chiqarishning kontsentratsiyasi bo‘lib, u korxonalarda iqtisodiy resurslarning to‘planishi ya‘ni resurs ko‘lamining mustahkamlanishini anglatadi. Tovar xo‘jaligida ishlab chiqarishning kontsentratsiyasi ko‘pincha uning integratsiyasiga olib keladi. Bu bir korxona doirasida mahsulotni tayyorlash bo‘yicha operatsiyalar barcha tsiklning to‘planishidir
2. Tovar va uning xususiyatlari
Tovar – pul munosabatlarini tushunishda tovarning mazmunini, uning xususiyatlarini bilish muhim ahamiyatga egadir.
Tovar deb, biron-bir naflilikka va qiymatga ega bo’lgan ayriboshlash uchun yaratilgan mahsulotga aytiladi. Boshqacha aytganda, tovar naflilikka va qiymatga ega bo’lgan bozor uchun ishlab chiqariladigan mahsulot yoki xizmatlardir.
Tovar birinchidan, kishining qandaydir ehtiyojini qondiradi: ikkinchidan, boshqa buyumga ayriboshlana oladigan buyumdir.
Tovar narxi va nafliligi o‘rtasidagi bog‘liqlikni birinchi bo‘lib ingliz iqtisodchi – olimi U. Jevons (1835-1882) ko‘rsatib bergan. Uning fikricha, keyingi qo‘shilgan naflilik aynan bozor narxida o‘z o‘rniga ega bo‘ladi.
Tovarlar qiymatining miqdori iqtisodiy resurslar sarfi va unumdorligiga qarab o‘zgaradi. Unumdorlilikning o‘zgarishi tovar birligi qiymatining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Unumdorlik ortsa, tovar birligining qiymati kamayadi yoki aksincha, mehnat unumdorligi pasaysa, tovar birligining qiymati oshadi. Tovar birligining qiymatiga barcha iqtisodiy resurslar safi ham shunday ta‘sir ko‘rsatadi
3. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari
Pulning kelib chiqishi haqidagi masala turli xil nazariyotchilar tomonidan ayriboshlashning rivojlanish jarayoni bilan bog‘liqlikda talqin qilinadi.
XIX asrning oxirida mamlakatlar birin ketin oltin valyutaga, ya‘ni monemetall tizimiga o‘ta boshlaydilar. Bu hol Avstriyada 1892, Yaponiyada 1897, Rossiyada 1898, AQShda esa 1900 yilda sodir bo‘ladi. Angliyada oltin pul tizimi XVII asrning oxirida, Germaniyada 1871 yilda, Gollandiyada 1877 yildayoq joriy etilgan edi.
O‘zbekiston hududida tarixan bundan ham oldinroq, kumush va mis tangalar muomalada bo‘lgan. Shayboniyxon Samarqandni zabt etgandan keyin, 1507 yilda pul islohotini o‘tkazgan. Bizgacha Shayboniyxon (1501–1610) va Abdullaxon (1583–1598) zarb etgan tangalar etib kelgan. Abdullaxon davrida tanga (oltin va kumush) zarb qilish davlat poytaxti – Buxoroda markazlashtiriladi. 1695–1709 yillarda oltin tanga zarb qilish muntazam tus oladi. Tanga og‘irligi 4,8 gramm, sifat sofligi juda yuqori – 958 bo‘lgan
Hozirgi zamon puli tovarlarni ayriboshlashda umumiy ekvivalent rolini bajaruvchi, umumko’pchilik tomonidan tan olingan va davlat tomonidan qonunlashtirilgan vositadir.
AQSH DOLLARI
O`ZBEK SO`MI

Qiymat o‘lchovi

• Qiymat o‘lchovi
• Muomala vositasi
• Boylik to‘plash vositasi
• To‘lov vositasi
• Jahon puli

Pul ishlab chiqarish va muomala jarayonida bir qator vazifalarni bajaradi:
E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT