Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

“Multisoft Solutions”
kompaniyasining ERI 
kalitlarini ro‘yxatga oluvchi markazi (ROM) tomonidan Elektron 
raqamli imzo kalitining sertifikati beriladi.
Eslatib o‘tish joizki, yaqinda ROMi kompaniyasi O‘zbekiston aloqa 
va axborotlashtirish agentligida davlat ro‘yxatidan o‘tdi. ERIni 

---

195 
qo‘llanilishi, an’anaviy “parol va login”lardan foydalanish metodlariga 
nisbatan, nazariya va amaliyotda ustun deb isbotlangan. eKarmon 
tizimida qo‘llaniluvchi ERIning sirli kalitining uzunligi 2048 bitni 
tashkil qiladi; demak, bugungi kunda ERI kalitlarining har qanday 
komprometatsiyasi oldi olinadi. eKarmon tizimining a’zosi bo‘lish 
uchun, ushbu tizimning 
www.ekarmon.uz
Internet saytida ro‘yxatdan 
o‘tib, eKarmon Agentlari shoxobchalarda identifikatsiyadan o‘tish va 
tizim tomonidan berilgan o‘z elektron hisobini to‘ldirishi lozim. 
Mazkur tizimda elektron raqamli imzolarni to‘ldirish quyidagi 
usullar bilan amalga oshiriladi: 

tizim agentlari kassalariga naqd pul mablag‘larini kiritish yo‘li 
bilan (faqat jismoniy shaxslar uchun). Foydalanuvchining ism-sharifi, 
elektron hisob raqami tekshiruvdan o‘tkazilagnadan so‘ng, kiritilgan 
summa haqida chek topshiriladi; 

o‘zining bank hisobidan eKarmon tizimining bank hisob raqamiga 
pul mablag‘larini o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Bunday holatda pul mablag‘lari tizim foydalanuvchilarining 
elektron hisoblarida avtomatik tarzda aks ettiriladi. Aynan ushbu 
mablag‘lardan, foydalanuvchilar uy yoki ofislardan tashqariga chiqmay 
butun respublika bo‘yicha tovar va xizmatlar (kino, teatr, havo va temir 
yo‘l transporti uchun chiptalar, kiyim kechak, oziq-ovqat, kredit va h.k) 
uchun haq to‘lash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. 
Real vaqt rejimida tovar va xizmatlarini taklif etish istagida 
bo‘lgan xo‘jalik subyektlari ham eKarmon tizimida alohida ro‘yxatdan 
o‘tishlari lozim. Ularga eKarmon tizimi orqali elektron savdoni amalga 
oshirishlarida foydalanish uchun ERI kalitlarining sertifikatlari ROM 
tomonidan topshiriladi.
Tadbirkorlik bilan shug‘ullanuvchi subyektlarning ulanishi, 
ularning internet-saytlari, internet-do‘konlari yoki savdo maydonlarining 
eKarmon internet-to‘lovlari tizimiga ulanishi orqali amalga oshiriladi. 
eKarmon tizimida tovar va xizmatlar “onlayn” rejimida sotilishda 
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga muvofiq 
elektron hujjat shaklida tuzilgan kelishuv nazarda tutilgan. eKarmon 
tizimining qo‘shimcha funksiyalari qatorida, bitta foydalanuvchining 

---

196 
elektron hisobidan ikkinchi foydalanuvchining elektron hisobiga 
mablag‘larni o‘tkazish, tizim a’zolarini baholash (attestatsiya) hamda 
foydalanuvchilarning pul mablag‘larini bank hisob raqamlariga 
chiqarish kabi imkoniyatlar ham mavjud.
Aholiga ishonchli, xavfsiz va maksimal darajada qulay tizim 
taqdim etish maqsadida, ishga tushish arafasida turgan eKarmon tizimi, 
O‘zbekiston Respublikasining tegishli vazirlik va idoralariga ko‘rib 
chiqish uchun taklif etilgan edi. Bildirilgan tavsiyalarni inobatga olgan 
holda, tizimni qo‘shimcha modullar bilan yanada takomillashtirish 
qarori qabul qilindi.
Kompaniya vakillari O‘zbekiston hududida yetakchi innovatsion 
texnologiyalarini tadbiq etish va rivojlantirish sohasida me’yoriy-
huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish, takomillashtirish va ijro etilishiga 
bag‘ishlangan tadbirlarda faol qatnashmoqda.