Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Maishiy xizmat ko‘rsatish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi 
firma hisob-kitob jarayoni 
15.2. Naqd va elektron pul o‘tkazish texnologiyasi 
 
Mamlakatimizda elektron to‘lov tizimini rivojlantirish va 
takomillashtirish bo‘yicha keng amaliy ishlar olib borilmoqda. Bu 
borada qabul qilingan qonun va qonun-osti hujjatlari bank va to‘lov 
tizimini tartibga solishga, elektron tijoratni rivojlantirishga qaratilgan. 
Kelgusidagi elektron pul bilan muomala qilish tizimi pul muomalasining 
eng ommabop va qulayusuliga aylanishi. Quyida keltirilgan chizmada 
elektron to‘lov avtomatlashgan tizimining ko‘rinishi ifodalangan:
15.2-rasm. 
Elektron to‘lov avtomatlashgan tizimi 

---

217 
Ushbu sxemada maishiy xizmat ko‘rsatish faoliyati bilan 
shug‘ullanuvchi firmaning bankdagi hisob raqamiga xizmat ko‘rsatilgan 
mijozlarning hisob raqamidan kelib tushadi. Bankdagi hisob raqamga 
kelib tushayotgan pul birinchi to‘g‘ridan to‘g‘ri soliqlardan 
tozalanmagan hisob raqamga borib tushadi va soliq undirilishi uchun 
INNga yuboriladi, belgilangan soliq undirilgach tozalangan pul shaxsiy 
vrachlik punktining soliqlardan tozalangan hisob raqamiga tushadi. 
Bunda soliq undirilishi avtomat tarzda har bir xizmat ko‘rsatilgan mijoz 
schyotidan keladigan pul mablag‘idan yechib olinadi. Shunda soliq 
idorasi vakillarining vaqti ham tejaladi. Shundan so‘ng soliqlardan 
tozalangan hisob raqamidagi puldan yana bemalol zarur bo‘lgan har xil 
turdagi mahsulotlar, firma faoliyati uchun zarur bo‘lgan asbob 
uskunalar, ish haqi, kommunal to‘lovlar va boshqalar uchun sarflanishi 
mumkin bo‘laveradi. 
Nazorat savollari 
 
1.
Elektron hujjat haqida tushuncha.
2. Elektron hujjat aylanish (Elektron Data Interchange) tizimi haqida 
tushuncha. 
3.
Mobil platformalariga asoslangan elektron hujjat aylanish tizimlari. 
4.
Elektron hujjat aylanish aylanishida elektron raqamli imzo.
5.Masofadan turib xizmat ko‘rsatish, kelishuv hujjatlarini 
rasmiylashtirish texnologiyasi, axborot ishonchliligini kafolatlash.
6. Axborotlarni realizatsiya qilish taribining modeli.
7. E-business-kompaniyalar va ist’emolchilar o‘rtasidagi 
chegaralashning buzilishi.
8. Elektron to‘lovning avtomatlashgan tizimi.