Toshloq tumani

TESTLAR.

1. 
   Konusning yasovchisi 12 ga teng va u asos tekisligi bilan 60° li burchak hosil qiladi. Konus asosining radiusini toping.
   

A) 12 B)6 C)3 D) 2 E) 4

2. 
   Konus asosining radiusi 6 ga teng, yasovchisi asos tekisligi bilan 30° li burchak tashkil etadi. Asos markazidan yasovchigacha boTgan masofani toping.
   

A) 4 В) 3 C) 2,5 D) Зл/з E) 2л/з

3. 
   Konusning yasovchisi asos tekisligi bilan 45° li burak tashkil etadi. Asosning
   

markazidan yasovchigacha boTgan masofa 3V2 ga teng. Konusning balndligini toping. A) 5 B) 4 C) 7 D) 6,5 E) 6

4. 
   Konusning yon sirti tekislikka yoyilganda yoyilmaning uchidagi burchak 30° ga teng boTdi. Konus yasovchisining asos radiusiga nisbatini toping.
   

A) 10 B) 12 C)ll D) 9 E) 13

5. 
   Kesik konus asoslarining radiuslari 1 va 5 ga teng. Agar balandligi 3 ga teng bo‘Isa, uning yasovchisi qanchaga teng boTadi ?
   

A) 6 B)3 C) 4 D) 5 E) 12

6. 
   Yasovchisi 5 ga, balandligi 4 ga teng boTgan konus asosdan 2 ga teng masofada shu asosga parallel tekislik bilan kesildi. Hosil boTgan kesimning yuzini hisoblang.
   

A) 2,25тг В) ЗДбтг C) 2,64тг D) 1,81тг E) 3,26тг

7. 
   Konusning balandligi 6 ga teng. Konusning asosidan 4 ga teng masofada unga parallel tekislik 0‘tkazilgan. Hosil boTgan kesim yuzining konus asosi yuziga nisbatini
   

toping. A) I В) I C) 1 D) I E) i

4. 
   Darsni yakunlash.
   
5. 
   Uyga vazifa: test yechish tematik axborotnomalardan
   

Tayyorladi:
Tekshirdi: 0’TIBD0‘ :


20 y.

42-mashs⁽ulot

Sana:


Dars mavzusi. Shar.
Dars maqsadlari: o‘quvchilarga shami o‘rgatish, ulaming fanga qiziqishlarini
oshirish.


Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   
2. 
   Shar.
   

Shar.


Fazoning berilgan nuqtadan berilgan masofadan katta boMmagan uzoqlikda yotgan hamma nuqtalaridan iborat jism shar deyiladi. Berilgan nuqta shaming markazi, berilgan masofa esa shaming radiusi deyiladi.
Shaming chegarasi shar sirti yoki sfera deb ataladi. Shunday qilib, shaming markazidan radiusga teng masofa qadar uzoqlashgan hamma nuqtalar sferaning nuqtalaridir. Shar markazini shar sirtining nuqtasi bilan tutashtimvchi istagan kesma ham radius deyiladi.
Shar sirtining ikki nuqtasini tutashtimvchi va shaming markazidan o‘tuvchi kesma diametr deyiladi. Istagan diametming oxirlari shaming diametral qarama-qarshi nuqtalari deyiladi.
Silindr va konus kabi shar ham aylanish jismidir. U yarim doirani uning diametri atrofida aylantirish natijasida hosil qilinadi (113-rasm).





Teorema. Shaming har qanday tekislik bilan kesimi doiradir. Bu doiraning markazi shaming markazidan kesuvchi tekislikka tushirilgan perpendikulyarning asosidir (114- rasm).
Shaming markazidan o‘tadigan tekislik diametral tekislik deyiladi. Shaming diametral tekislik bilan kesimi katta doira deyiladi (115-rasm), sferaning kesimi esa katta aylana deyiladi.




114-rasm.


115-rasm.


1-masala. Shar radiusining o‘rtasidan unga perpendikulyar tekislik o‘tkazilgan. Hosil qilingan kesim yuzining katta doira yuziga nisbatini toping.
Yechish: Shaming radiusi R bo‘Isa (116-rasm), kesimdagi doiraning radiusi






71


R'
(
R,
V

^rR)²

UJ
V


Rj— ga teng. Bu doira yuzining katta doira yuziga nisbati


: 71R² = — ga teng.





116-rasm.


117-rasm.


Teorema. Shaming istagan diametral tekisligi uning simmetriya tekisligi bo‘ladi. Shaming markazi uning simmetriya markazidir.(l 17-rasm).
Shar sirtidagi A nuqtadan o‘tib, shu nuqtaga o‘tkazilgan radiusga perpendikulyar tekislik urinma tekislik deyiladi. A nuqta urinish nuqtasi deyiladi (118-rasm).








118-rasm.


119-rasm.


120-rasm.

l eorema. Urinma tekislik shar bilan faqat bitta umumiy nuqtaga - urinish nuqtasiga ega (119-rasm).

2-masala. Radiusi R ga teng shar tomoni a ga teng muntazam uchburchakning hamma tomonlariga urinadi. Shar markazidan uchburchak tekisligigacha masofani toping.
Yechish. А, В, C - shaming uchburchak tomonlariga urinish nuqtalari boTsin (120- rasm). Shaming О markazidan uchburchak tekisligiga OOi perpendikulyarni tushiramiz. OA, OB, OC kesmalar kesmalar uchburchak tomonlariga perpendikulyar. Uch perpendikulyar haqidagi teoremaga ko‘ra О/A, 0]B,0iC kesmalar ham uchburchakning mos tomonlariga perpendikulyar.
To‘g‘ri burchakli OO_tA, OOjB, OOjC uchburchaklaming tengligi uchun (ularda OOi katet umumiy, gipotenuzalari esa radiusga teng) tomonlar teng: О/A OiB OiC. Demak, О/ - uchburchakka ichki chizilgan aylananing markazi. Bu aylananing radiusi,


biz bilamizki,


a-Jb
~6~


ga teng. Pifagor teoremasiga ko‘ra izlanayotgan masofani topamiz.


Bu masofa quyidagiga teng: -yjOA² - O_xA² = ^jR² -
3. Mustahkamlash. Test yechiladi.
TESTLAR.

1. 
   Tenglamasi x² +y² +z² -4jc + 10z-35 = o boTgan sferaning radiusi uzunligini aniqlang.
   

A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 4

2. 
   Shardan tashqaridagi M nuqtadan uning sirtiga MN urinma o‘tkazildi. M nuqtadan shaming sirtigacha boTgan eng qisqa masofa 6 ga, shaming markazigacha boTgan masofa 15 ga teng. MN ning uzunligini toping.
   

A) 10 B) 16 C) 14 D)12 E) 18

3. 
   Shaming radiusi ~^= ga teng. Radiusning oxiridan u bilan 60° li burchak tashkil
   

V7T
etadigan kesuvchi tekislik o‘tkazilgan. Kesimning yuzini toping.
A) 8 B) 12 C)16 D) 14 E) 10

4. 
   Uchburchakning tomonlari sharga urinadi. Shaming radiusi 4 ga teng. Shar markazidan uchburchak tekislikkacha masofa 3 ga teng boTsa, uchburchakka ichki chizilgan aylananing radiusi qanchaga teng boTadi ?
   

A) 4l В) 1 C) 5 D) 3,5 E) 2

5. 
   Radiusi 13 ga teng boTgan shar tekislik bilan kesilgan. Agar shar markazdan kesmagacha masofa 10 ga teng boTsa, kesmaning yuzini toping.
   

А) 69л В) Зл/б7г С) 1007Г D) Зл E) 971
4. Darsni yakunlash.


5. Uyga vazifa: test yechish tematik axborotnomalardan
Tayyorladi:


Tekshirdi: O’TIBDCf :


20 y.