Toshkent yangiyul poligraph service

§. Texnologik jarayonlaming tezligi

Olinishi kerak bo‘lgan tayyor mahsulotga nisbatan texnologik jarayonning tezligi bu to‘g‘ri, teskari va qo‘shimcha reaksiyalaming natijaviy tezliklari hamda dastlabki moddalaming reaksiya zonasiga va tayyor mahsulotning reaksiya zonasidan diffuziyalanishidar. Yuqorida ko‘rib o‘tgan muvozanat qonuniyati faqatgina olinishi mumkin bo'lgan yuqori nazariy mahsulot unumini aniqlash imkonini beradi. Ammo ishlab chiqarish jarayonlarida nazariy unumga odatda dastlabki moddalarning konsentratsiyasi kamayib borishi bilan reaksiyaning umumiy tezligi sekinlashuvi sababli _u=u\-u2 ^erishib bo‘lmaydi.

Qaytmas jarayonlarda esa, ya’ni U2=0 bo‘lganda dastlabki regentlardan biri to‘liq sarflanib bo‘lgach, reaksiya tezligi nolga intiladi (u -> 0). Qaytar reaksiyalarda esa muvozonatga erishilganda,

ya’ni u\=U2- bo‘lganda reaksiya tezligi (u-»0) bo‘ladi. Massalar ta’siri qonuniga binoan ajratilgan izolyatsiyalangan sistemalarda (1.6) tenglamadagi oddiy reaksiyalar uchun hosil qilingan mahsulot miqdori vaqt o‘tishi bilan yuqoriga ko‘tariluvchi logarifmik egri chizig‘i bo‘yicha o‘zgaradi (19- rasm). Mahsulot unumi X ham xuddi shunday egri chiziq bo'yicha (pastga tushuvchi chiziq) o‘zgaradi.

Vaqt birligida olingan mahsulot miqdori bilan ifodalangan (pastga tushuvchi chiziq) reaksiya tezligi jarayonining boshlanishida ordinata o'qining katta qismini Ui tashkil etadi. Ma’lum — vaqtdan keyin esa faqatgina u_n qismigina tashkil etadi xolos. Qaytmas jarayonlarda reaksiya tezligi muvozonatga yaqinlashganda yoki dastlabki olingan moddalar konsentratsiyasi kamayganda nolga intiladi. Bunday sust tezlikda ishlab chiqrish jarayonini olib borish maqsadga muvofiq emas, shuning uchun ham uni muvozonatgacha olib borilmaydi. Vaqti-vaqti bilan, ya’ni davriy ishlovchi (izolyatsiyalangan sitemalami) yoki ideal siqib chiqarish apparati rejimiga yaqin bo‘lgan oqimiy apparatlarda boruvchi har qanday fazolararo massa o‘tkazishda va kimyoviy reaksiyalar uchun, vaqtga nisbatan jarayonning tezligi (kinetikasi)ni ifodalaydi.

Jarayon tezligining asosiy formulasi. Texnologik jarayonning olinishi kerak bo‘lgan tayyor mahsulotning miqdori yoki konsentratsiyasining vaqt o'tishi bilan ortib borishi yoki dastlabki

moddalardan birining miqdorini kamayishi bilan tavsiflash mumkin (20- rasm). Bunda modda miqdori massa yoki hajm birligida, konsen- tratsiya esa massa ulushlarida yoki foizlarda va hajm birligida mol yoki porsial bosimda massa birliklarida ifodalanadi. Ko'pchilik hollarda tezlikni matematik ifodalash uchun vaqt birligida tayyor mahsulotga aylanish darajasi (mahsulot unu­mi) ishlatiladi. Agar vaqt birligida (ya’ni, ma’lum vaqt o‘tishi bilan) tayyor mahsulot yoki uning kon­sentratsiyasi to‘g‘ri chiziqli o'zgarsa (to‘liq aralashtirish sharoitida bu holat kuzatiladi) u vaqtda r, dan r₂ gacha o‘tgan vaqt oralig‘ida tayyor mahsulot miqdori va uning kon­sentratsiyasi G, dan G₂ gacha vaC, dan C₂ gacha tegishlicha ortadi. U paytda jarayon tezligi quydagicha yoziladi.

(1.18)