Toshkent yangiyul poligraph service

§. Sanoat suvlarini tayyorlash

Sanoat suvlari uchun ham begona aralashmalarining miqdori me’yordan yuqori bo‘lmasligi kerak va bu me’yor suvning qaysi tarmog‘ida ishlatilishiga qarab turlicha bo'ladi. Masalan, to‘g‘ri oqimli bug‘ qazonlari uchun ishlatiladigan suv tarkibida qozon quvurlarini korroziyaga uchratuvchi C0₂ va 0₂ bo‘lmasligi hamda quruq qoldiq miqdori 0,2 — 0,3 mg/1, dan oshmasligi kerak.

Qozonlarda bug¹ bosimining ortishi ham suvning tozaligiga bo‘lgan talabni kuchaytiradi. Masalan, 1 MPa bosimda qattiqligi 0,36 mg/ ekv bo‘lgan suvni ishlatish mumkin bo‘lsa, 6 MPa bosimda esa suvning qattiqligi 0,01 mg/ekv. dan oshmasligi kerak. 10 MPa bosimda esa to‘liq tuzsizlantirilgan va kislorodi mutlaqo bo'lmagan suv ishlatiladi.

Sanoat suvlarini tayyorlash quyidagi operatsiyalar: koagulyatsiya tindirish va filtrlash, yumshatish, tuzsizlash distillash va deaeratsiya- lash orqali amalga oshiriladi. Koagulyatsiya, tindirish va filtrlash jarayonlari, ichimlik suvini tayyorlashdagidek bajariladi. Yum­shatish bu suv tarkibidagi qasmoq (cho'kindi) hosil qiluvchi kationlarni (Ca²⁺ va Mg²⁺⁾ qisman yoki to‘liq yo‘qotish orqali amalga oshiriladi.

Suvni yumshatish uch xil: 1) fizik; 2) kimyoviy; 3) fizik- kimyoviy usullar bilan amalga oshiriladi.

Fizik usul, bu suvni qaynatish, distiUash va muzlatishga asoslangan. Suv qaynatilganda muvaqqat qattiqlik yo‘qolishi yuqorida bayon qilingan edi. Distillash va muzlatish orqali ham suv tuzsizlanadi. Distillash bu suvni qaynatib, bug‘ini kondensatsiyalab ajratib olishga asoslangan.

Suvni yumshatishning kimyoviy usuli, kimyoviy reagentlar ta’sirida va ionlami bog'lab ajratishga asoslangan. Kimyoviy yumsha­tishning bir necha ohakli, sodali, natronli, fosfatli usullari bor.

Ohakli usulda, suvga so‘ndirilgan ohak ta’sir etiladi. Bunda muvaqqat qattiqlik yo‘qoladi, temir ioni va C0₂ ni bog‘lab ajratib olinadi.

Ca(HC0₃)₂ + Ca (0H)₂=2CaC0₃+2H₂0;

Mg(HC0₃)₂+Ca(0H)=CaC0₃+Mg(0H)₂+H₂0+C0₂

FeS0₄+Ca(0H)=Fe(0H)₂+CaS0₄

4Fe(0H)₂+0₂+2H₂0=4Fe(0H)₃

C0₂ + Ca (C>H)₂=CaC0₃+H₂0

Sodali usulda suvga kalsinatsiyalangan soda qo‘shib doimiy qattiqlik yo'qotiladi.

MgS0₄+NaC0₃=MgC0₃+Na₂S0₄

MgCl₂+Na₂C0=MgC0₃+2NaCl

CaS0₄+Na₂C0=CaC0₃+Na₂S0₄

CaCl₂+Na₂C0₃=CaC0₃+2NaCl

Natron usulda, suvga o'yiivchi natriy ta’sir ettirilib, muvaqqat qattiqlik yo‘qotiladi.

Mg(HCC)₃)₂+4Na0H=Mg(0H)₂+2Na₂C0₃+2H₂0

Ca(HCO₃)₂+2Na0H=CaC0₃v+Na₂C0₃+2H₂0

CaCl₂+Na₂C0=CaC0₃+2NaCl

CaS0₄+Na₂C0=CaC0₃+Na₂S0₄

Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan suvning doimiy qattiqligini yo'qotishda ishtirok etadi (Sodali usulga qarang).

Fosfatli usulda natriy fosfat bilan ham muvaqqat, ham doimiy qattiqlik yo'qotiladi.

3Ca(HC0₃)₂+2Na₃P0₄=Ca₃(P0₄)₂+6NaHC0₃ 3MgCl₂+ Na₃P0₄= Mg₃(P0₄)₂+6NaCl 3CaS0₄+ 2Na₃P0₄= Ca₃(P0₄)₂+ 3Na₂S0₄

Kalsiy va magniy fosfatlaming eruvchanligi juda kamligi sababli bu usulda qattiqlik to‘la (% 0,03 g — ekv/1 gacha) yo‘qotiladi. Ammo yuqoridagi boshqa usullardan ko‘ra qimmatga tushadi. Ohakli sodali usullarda suv dag‘al yumshaydi (0,3 g — ekv/1 gacha).

Amaliyotda suvnning qattiqligi awal arzon reagentlar yordamida, masalan, Ca(OH)₂ bilan, so‘ngra qattiqlikni to‘liqroq yo‘qotish uchun Na₃ P0₄ dan foydalaniladi.

Keyingi yillarda o‘zining oddiyligi, yuqori samaradorligi va iqtisodiy arzonligi sababli fizik-kimyoviy, ya’ni ion almashinishi usuli keng qo‘llanilmoqda. Ion almashinish usuli bilan suvni yumshatish, suvdagi Ca²⁺ va Mg²⁺ ionlarini o‘z kotionlariga almashtirish xossasiga ega bo‘lgan kationitlar yordamida qattiqlikni yo‘qotishga asoslangan. Shunday xossaga ega bo‘lgan birikmalarini ionidlar deyilib, ular kationit va anionitlaiga bo‘linadi.

Kationitlar tarkibida odatda, harakatchan natriy kationiti yoki vodorod kationiti saqlaydi. Anionitlar esa harakatchan gidroksil (OH—anionit) guruh saqlaydi. Na — kationit sifatida turli xildagi alyumosilikatlar: gloukonit, seolit, permutit va boshqalar, Na — kationiti sifatida esa, sulfurlangan ko‘mir sintetik sxemalardan foydalaniladi. OH — anionitlar sifatidan yuqori molekular moddalar masalan, karbomidli smolalar ishlatiladi.

Suvni Na — kanionit bilan yumshatish reaksiyasi tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:

Na₂(Kat)+Mg(HC0₃)₂= Mg (Kat)+2NaHC0₃ Na₂(Kat)+CaS0₄= Ca(Kat)+Na₂S0₄

Bunda, (Kat) — kationitning almashinish reaksiyasida ishtirok etmaydigan qismi.

Suvdagi barcha tuzlami yo‘qotish (tuzsizlash) uchun, suv nav- bat bilan awal Na — kationitdan, so‘ngra OH — anionitdan o‘tkaziladi:

2H(Kat)+CaS0₄= Ca(Kat)₂+H₂S0₄ H(Kat)+NaCl= Na(Kat)+HCl 2(An)C>H+H₂S0₄=(An)₂S0₄+2H₂0 (An)0H+HCl=(An)Cl+H₂0

Ion almashinish reaksiyasi qaytar bo‘lib, ionitning ion alma- shinish xossasini qayta tiklash mumkin. Buning uchun ionit regeneratsiyalanadi. Natriy kationitni osh tuzining eritmasi bilan, vodorod kationitni mineral kislotalaming eritmasi bilan reginerat- siyalanadi. Anionitlar esa ishqor eritmasi bilan regineratsiyalanadi. Ionit filtrining tuzilishi 13- rasmda berilgan.

В t

13- rasm. Kationit filtrining tuzilishi.