Тошкент вилоятида машинасозлик саноатининг ривожланиши

---

Тошкент вилоятида машинасозлик саноатининг 
ривожланиши:
 
Тошкент вилояти юксак иқтисодий салоҳияти, улкан табиий ва инсоний 
ресурслари, ривожланган транспорт коммуникациялари билан мамлакатимиз 
тараққиётида етакчи ўрин тутади. Вилоятда кимё саноати, нефть-кимё, қора ва 
рангли металлургия, электротехника, машинасозлик ва металлни қайта ишлаш 
каби замонавий саноат тармоқлари яхши ривожланган.
Биринчи Президентимиз Ислом Каримовнинг 2012 йил 13 апрелдаги 
фармонига мувофиқ ташкил этилган "Ангрен" махсус индустриал зонаси бу 
борадаги салоҳиятдан тўла фойдаланиш, юқори технологияли янги ишлаб 
чиқариш қувватларини ташкил этишда муҳим омил бўлди. Давлатимиз 
раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг 2016 йил 26 октябрдаги фармонига мувофиқ 
ушбу ҳудуд "Ангрен" эркин иқтисодий зонаси, деб аталди, имкониятлари ва 
имтиёзлари янада кенгайтирилди.
Шавкат Мирзиёев 2016 йил 20 сентябрь куни Ангрен шаҳрига ташриф 
буюриб, ушбу зонада амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари, йирик 
инвестиция лойиҳалари билан танишган эди.
Улардан бири Хитойнинг "Поли текноложиз" компанияси билан ҳамкорликда 
конвейер ленталари, қишлоқ хўжалиги техникаси ва автомобиль шиналари 
ишлаб чиқариш лойиҳасидир. Лойиҳага кўра, йилига 100 минг погон метр 
конвейер лентаси, 200 мингта қишлоқ хўжалиги техникаси шинаси, 3 миллион 
дона автомобиль шинаси ишлаб чиқариш режалаштирилган.
Президентимиз Ангрен шаҳрига ташриф буюриб, мазкур лойиҳа ижросининг 
бориши билан танишди.
Конвейер лентаси ва шиналар саноат, қишлоқ хўжалиги, умуман, одамлар 
ҳаёти учун энг зарур маҳсулотлардан ҳисобланади. Улар ҳозирча хориждан 

---

олиб келинмоқда. Бу товарларни мамлакатимизда ишлаб чиқариш импорт 
ўрнини тўлдириш, валюта маблағларини тежаш, шу билан бирга, экспортдан 
фойда топиш имконини беради.
Бу завод мамлакатимиз иқтисодиёти учун жуда муҳим аҳамиятга эга, деди 
Президентимиз. Бу ерда жаҳон стандартларига мос, юқори сифат ва кенг 
номенклатурадаги маҳсулотлар ишлаб чиқарилади. Одамлар барқарор 
даромад манбаига эга бўлади, ҳаётдан рози бўлиб яшайди.
Заводда "Bars" бренди остида 21 хил ўлчамдаги автошиналар ишлаб 
чиқарилади ва "ЖМ Ўзбекистон" қўшма корхонасига етказиб берилади. 
Қишлоқ хўжалигида энг кўп прицеп шинаси ва тракторнинг олд шинасига 
эҳтиёж сезилади. Корхонада тайёрланадиган ушбу маҳсулотлар – 140 минг 
дона прицеп, 60 минг дона трактор шиналари деҳқон ва фермерлар ишига 
мадад бўлади. Конвейер лентасининг ҳам икки хили – резина матоли ва резина 
тросли турлари ишлаб чиқарилади. Ички бозорни таъминлашдан ташқари 
йилига қарийб 60 миллион долларлик маҳсулот экспорт қилиш 
режалаштирилган.
Давлатимиз раҳбари завод хомашёсини маҳаллийлаштириш масаласига 
алоҳида эътибор қаратди. Жиззах нефтни қайта ишлаш мажмуаси ишга 
тушгач, ушбу заводнинг 50 фоиз хомашёсини етказиб беради. Шу билан бирга, 
хомашёнинг муқобил манбаларини излаш, хусусан, юртимизда каучук 
олинадиган дарахтларни етиштириш бўйича кўрсатмалар берилди.
Завод ишга туширилгач, 1 минг 200 га яқин киши иш билан таъминланади. 
Ёшлар замонавий технологияларни эгаллаб, малакали кадр бўлиб шаклланади. 
Ҳозиргача 68 мутахассис Хитойда малака ошириб қайтди. Корхона учун 
мутахассислар аниқ, манзилли асосда тайёрланади.
Президентимиз "Поли текноложиз" компанияси билан ҳамкорликни 
мустаҳкамлаш, хусусан, имкониятларни янада кенгайтириш, ишлаб чиқариш 

---

ва қайта ишлашни чуқурлаштириш бўйича "Ўзкимёсаноат" акциядорлик 
жамияти билан 10 йиллик стратегия ишлаб чиқиш зарурлигини таъкидлади.
Бугунги кунда заводда қурилиш-монтаж ишлари жадал давом этмоқда. Режага 
кўра, жорий йилнинг 1 сентябрь куни корхонада биринчи шина ишлаб 
чиқарилади ва халқаро стандарт олиш учун синовга тақдим этилади.
Шу ерда қурилиш материаллари, автомобилсозлик, электр техникаси ва 
нефть-кимё маҳсулотлари ишлаб чиқариш, "Ангрен" эркин иқтисодий 
зонасида истиқболли лойиҳаларни амалга ошириш, Тошкент вилоятидаги бўш 
турган бинолардан самарали фойдаланиш борасидаги ишлар ҳақида маълумот 
берилди.
Давлатимиз раҳбари бу лойиҳаларнинг иқтисодий самарадорлиги билан 
қизиқди, хомашёси ва бозорини суриштирди. Корхоналарни ишга туширишда 
сифат ва муддатга алоҳида эътибор қаратиш, энергия сарфини камайтириш 
орқали 
маҳсулотлар 
рақобатбардошлигини 
ошириш 
муҳимлигини 
таъкидлади.
Тошкент вилоятидаги бўш турган ишлаб чиқариш майдонлари негизида 18 
кичик саноат зонаси ташкил этиш режасига алоҳида эътибор қаратилди.
Тошкент вилоятининг эртанги куни бу – саноат, деди Шавкат Мирзиёев. Ушбу 
майдонларда кичик-кичик корхоналар ташкил этиб, уларнинг оёққа туриб 
олишига кўмаклашиш, қандай маҳсулот ишлаб чиқаришни бозор талабини ва 
импортни ўрганиш асосида белгилаш, кейинчалик уларнинг фаолиятини 
кенгайтириб бориш зарур. Бунинг натижасида минглаб иш ўринлари 
яратилади, молиялаштириш базаси ҳам кенгаяди.
Президентимиз хорижлик инвесторлар билан суҳбатлашди.
Шу ерда "Ангрен" эркин иқтисодий зонасидаги корхоналарда ишлаб 
чиқарилаётган маҳсулотлардан намуналар намойиш этилди.
Шавкат Мирзиёев Ўрта Чирчиқ туманидаги "Ўзбегим отлари" от заводи 
фаолияти билан танишди.

---

Мамлакатимизда йилқичилик ва от спортини ривожлантириш, унинг моддий-
техник ва озуқа базасини мустаҳкамлаш, мазкур соҳа учун мутахассислар 
тайёрлаш, уларнинг малакасини ошириш, хорижий давлатларнинг илғор 
тажрибаларини ўрганиш орқали наслдор, спорт ва хизмат отларини 
кўпайтиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Давлатимиз раҳбарининг 2017 
йил 15 июндаги "Ўзбекистон Республикасида йилқичилик ва от спортини 
ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида"ги қарори бу 
борада муҳим дастуриламал бўлмоқда.
"Ўзбегим отлари" от заводи 1992 йил ташкил этилган бўлиб, майдони 140 
гектардан ортиқ. Завод қадимий от зотлари, жумладан, Ахалтака 
тулпорларини парваришлаш ва кўпайтиришга ихтисослаштирилган. Бугунги 
кунда бу ерда 300 га яқин от парваришланмоқда.
Тарихий манбаларда келтирилишича, Ахалтака зотли отлар бундан беш минг 
йил муқаддам пайдо бўлган. У Осиё халқларининг ёзма манбаларида само 
тулпорлари, арғумоқ, учқур айғирлар, дея таърифланган. Тошбитиклар, 
қояларда сақланиб қолган суратларнинг гувоҳлик беришича, Ахалтака 
арғумоқлари қадимда ҳозирги Фарғона водийси, Хоразм вилояти ҳудудларида 
учраган. Бу отлар Туркманистонда кенг тарқалган.
Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевга Туркманистон Президенти 
Гурбангули Бердимуҳамедов совға қилган "Дўстхон" лақабли зотдор от 
тақдим этилди.

---

От заводида зотдор отларни кўпайтириш, соҳада наслчилик ишларини 
яхшилашга қаратилган истиқболли лойиҳалар тақдимоти ҳам ўтказилди.
Давлатимиз раҳбари Паркентсой сувидан унумли фойдаланиш лойиҳаси 
билан танишди.
Ҳар қарич ердан унумли фойдаланиш зарурлиги алоҳида таъкидланди. 
Томчилатиб суғориш усулини кенг жорий қилиш, токзорлар орасига қишлоқ 
хўжалиги маҳсулотлари экиш кераклиги қайд этилди.
Паркент шаҳрининг бош режаси ҳақида сўзлаб берилди. Бундан ташқари, 
Паркентнинг экологик тоза ҳудудларида дам олиш ва соғломлаштириш 
масканларини жойлаштириш бўйича таклифлар билдирилди. Қурилаётган дам 
олиш зоналари энергиятежамкор бинолардан иборат бўлади.
Президентимиз Паркентнинг энг сўлим жойида адиблар учун 50 уй қуриб 
бериш керак, деди. Улар ижод қилиши учун шароит яратиш зарур.
Давлатимиз раҳбарига Тошкент вилоятининг асосий туристик йўналишлари 
намойиш этилди. Вилоят ҳудудида Чимён оромгоҳи, Чорвоқ сув омбори, 

---

Ихнож, Урунгач, Шовур, Бодак кўллари бор. Вилоятда 45 меҳмонхона, 4 
туроператор, 71 санаторий, 1 қўриқхона, 5 ўрмон хўжалиги мавжуд. Мазкур 
имкониятлардан унумли фойдаланиш бўйича режалар, 2017-2018 йилларда 
вилоятда туризм соҳасини янада ривожлантиришнинг асосий кўрсаткич 
прогноз параметрлари тақдим қилинди. Чимён оромгоҳида хорижий ва 
маҳаллий сайёҳлар учун 500 ўринли замонавий меҳмонхона мажмуаси 
лойиҳасининг тақдимоти бўлиб ўтди. Мазкур ҳудудда замонавий осма йўл 
қуриш лойиҳасига ҳам эътибор қаратилди. Узунлиги 2 километр бўлган, 26 
кабинадан иборат осма йўлни 10 ойда қуриш мўлжалланмоқда.
Президентимиз Бўстонлиқ тумани "Хўжакент" маҳалла фуқаролар йиғини 
ҳудудида қуриладиган "Қўш-Чинор" меҳмонхона мажмуаси лойиҳасини 
кўздан кечирди. Мажмуадан 130 ўринли меҳмонхона, 60 ўринли ресторан, 
соғломлаштириш маркази ва хизмат кўрсатиш шохобчалари ўрин олган.
"Амирсой" тоғ-чанғи дам олиш маскани бош режаси лойиҳаси замонавий 
ечимлари ва кўлами билан ажралиб туради. Бунда йилнинг турли фаслларида 
сайёҳларга хизмат кўрсатадиган тизим яратилади.
Президентимиз Тошкент вилоятининг сайёҳлик салоҳиятидан унумли 
фойдаланиш зарурлигини таъкидлади. Шундай шароит бўла туриб, мавжуд 
имкониятлардан тўла фойдаланмаяпмиз, деди Шавкат Мирзиёев.
Тошкент вилоятининг сўлим гўшаларида тажриба сифатида меҳмон уйларини 
ташкил этиш бўйича таклифлар тақдим қилинди. Бунда азалий урф-
одатларимиз асосидаги тадбирларга сайёҳларни жалб этиш, уларга миллий 
таомлар тайёрлаш жараёнини намойиш этиш ва бошқа қизиқарли тадбирларни 
ташкил этиш кўзда тутилган.
Шавкат Мирзиёев Тошкент вилоятида амалга ошириладиган бунёдкорлик 
ишлари лойиҳаси билан танишди. Вилоятда бу борадаги кенг кўламли 
ишларни янада жадаллаштиришда Президентимизнинг 2017 йил 20 июлдаги 
"Тошкент вилоятининг маъмурий-ҳудудий тузилишини ҳамда маҳаллий 

---

ижроия ҳокимияти органлари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида"ги қарори муҳим аҳамият касб этмоқда.
Тошкент вилояти ҳудудидан ўтувчи Тошкент – Сирдарё автомобиль йўли 
бўйида янги турар жойлар, ижтимоий соҳа объектлари қурилиши 
мўлжалланган. Зангиота, Чиноз ва Янгийўл туманлари ҳудудидан ўтувчи йўл 
бўйида уй-жойлар қурилиши ва жойлашуви лойиҳаси тақдимоти ўтказилди. 
Тошкент вилояти туманлари ва шаҳарларида 5 ва 7 қаватли замонавий уй-
жойлар қурилади.
Тошкент вилоятининг маъмурий маркази йўқ эди. Ҳозирги кунда Тўйтепа 
шаҳрини вилоятнинг маркази сифатида қайта қуриш тадбирлари амалга 
оширилмоқда. Бу борада хориждан архитекторлар таклиф қилинган. Тўйтепа 
шаҳрининг бош режаси тақдимоти ҳам ўтказилди.
Президентимиз лойиҳа билан танишар экан, Тошкент – Тўйтепа йўли 
атрофида замонавий уй-жойлар қуриш, ижтимоий соҳа объектларини замон 
талаблари даражасида барпо этиш бўйича кўрсатмалар берди.
Машинасозлик тармоғи нафақат республикамизда истиқболли саноат тармоғи 
сифатида етакчи ўрин тутади, балки у фан-техника ютуқлари, хусусан, 
инновацион ишланмаларни ўзида татбиқ этувчи ҳамда ишлаб чиқариш 
тармоқларини юқори технологиялар билан таъминлаб турувчи саноат тармоғи 
сифатида миллий иқтисодиётни ривожлантиришда долзарб иқтисодий 
аҳамият ҳам касб этади. 
Миллий 
иқтисодиётни 
барқарор 
ривожлантиришда 
машинасозлик 
тармоғининг тараққиёти алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, мазкур тармоқнинг 
2000-2015 йиллар давомида ЯИМдаги улуши ўртача 8,5 фоизни ташкил 
этган1. Яқиндагина қабул қилинган, «2017-2021 йилларда Ўзбекистон 
Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича 
Ҳаракатлар стратегияси»нинг 3.2-бандида таркибий ўзгартиришларни 

---

чуқурлаштириш, миллий иқтисодиётнинг етакчи тармоқларини модернизация 
ва диверсификация қилиш ҳисобига унинг рақобатбардошлигини ошириш2 
масаласи кўзда тутилган бўлиб, ушбу вазифанинг самарали амалга 
оширилиши айнан машинасозлик тармоғини янада тараққий эттириш ва 
ундаги таркибий ўзгаришларни баҳолаб боришни талаб этади. Чунки миллий 
иқтисодиётда таркибий ва технологик ўзгаришларни амалга ошириш биринчи 
навбатда машинасозлик тармоғининг тараққиётига бевосита боғлиқдир. 
Таъкидлаш лозимки, мазкур тармоққа юклатиладиган ҳозирги энг муҳим 
иқтисодий вазифа – иқтисодиёт тармоқларини модернизациялаш масаласидир. 
Чунки 
мамлакатимизда 
амалга 
оширилаётган 
ижтимоийиқтисодий 
ўзгаришларнинг таҳлили шуни кўрсатадики, қўлга киритилаётган ютуқ ва 
муваффақиятларнинг асосида иқтисодиётни модернизациялаш масаласи 
ётади. Модернизация – объектни янгилаш, яхшилаш, такомиллаштириш, уни 
янги талаблар ва меъёрлар, техник шартлар, сифат кўрсаткичларга 
мувофиқлаштириш бўлиб, асосан, машина, асбоб-ускуналар, технологик 
жараёнлар модернизацияланади3. Кейнсчилар фикрига кўра, иқтисодиёда 
замонавий тармоқларнинг мавжуд бўлмаслиги тараққиётнинг асосий 
тўсқинлик қилувчи кучи сифатида эътироф этилади4. Шунингдек, 
З.Г.Антонова ва В.И.Лившицларнинг фикрларича, иқтисодиётда янги 
технологик 
соҳаларнинг 
ривожланиши, 
жумладан, 
биотехнология, 
нанотехнология, асбобсозликнинг тараққий этиши (саноат ишлаб чиқаришда 
қайта ишлаб чиқаришнинг улуши, саноат ишлаб чиқаришда инновацион 
маҳсулотнинг улуши, тадқиқотлар ва ишланмаларга умумий харажатларнинг 
ЯИМдаги улуши) кўпроқ иқтисодиётнинг инновацион ривожланиши билан 
характерланиб, бу илмталаб соҳалар ва миллий иқтисодиётнинг юқори 
технологик тармоқларини ривожлантиришни талаб этади ва бунда 
машинасозлик тармоғини тараққий эттиришга алоҳида эътибор қаратилади.

---

Маълумки, республикамизда қабул қилинган, бир қатор меъёрий-ҳуқуқий 
ҳужжатлар, жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 15 
декабрдаги «2011-2015 йилларда Ўзбекистон Республикаси саноатини 
ривожлантиришнинг устувор йўналишлари тўғрисида»ги ПҚ-1442-сонли, 
Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йил 29 апрелдаги «2015-2019 йиллар учун 
тайёр маҳсулотлар, бутловчи буюмлар ва материаллар ишлаб чиқаришни 
маҳаллийлаштириш Дастурига тузатишлар киритиш тўғрисида»ги 105- сон 
қарорлари3 мазкур соҳанинг ривожланишида алоҳида аҳамият касб этди ва 
бунинг натижасида саноат маҳсулоти ишлаб чиқаришда туб таркибий ва 
технологик ўзгаришлар содир бўлди (1-расм). Шунингдек, Ўзбекистон 
Республикаси Президентининг 2015 йил 4 мартдаги «2015-2019 йилларда 
таркибий қайта ўзгартириш, ишлаб чиқаришни модернизация қилиш ва 
диверсификациялашни таъминлаш чора-тадбирлари дастури тўғрисида»ги 
ПФ-4707-сонли фармони ҳам ушбу тармоқнинг ривожланишида муҳим ўрин 
тутди. Таҳлилларга кўра, мазкур саноат тармоғи 2000 йилда республика саноат 
маҳсулотининг тармоқ таркибида 9,8 фоизни ташкил этган бўлса, 2014 йилга 
келиб мазкур кўрсаткич 19,2 фоизни ташкил этган ҳолда ушбу давр оралиғида 

---

9,4 фоизга ўсди. Шу ўринда айтиб ўтиш жоизки, саноат тармоқларида, 
хусусан, 2001-2014 йиллардаги ўсиш иқтисодиётнинг умумий ривожланиш 
суръатларидан тезроқ юз берди3. Айниқса, автомобилсозлик, темир йўл 
машинасозлиги, маиший электротехника каби бир қатор машинасозлик 
тармоқларида жадал ўсиш суръатлари қайд этилди ҳамда 2000 йилга нисбатан 
машинасозлик ва металлга ишлов бериш саноати тармоқлари бўйича 1-
жадвалдаги каби ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиш суръатлари кузатилди. 
Жадвалда келтирилган статистик маълумотларга кўра, электротехника 
саноати ҳамда машина ва ускуналарни таъмирлаш тармоқларида 2000 йилга 
нисбатан барқарор ўсиш тенденцияси сақланиб қолган бўлса, трактор ва 
қишлоқ хўжалик машинасозлиги ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиш суръати 
2014 ва 2015 йилларда пасайиш характерига эга бўлиб, жумладан 2014 йилда 
олдинги йилга нисбатан 0,2 мартага ва 2015 йилда эса олдинги йилга нисбатан 
1,7 мартага пасайган. 

---

Статистик маълумотларнинг кўрсатишича, машинасозлик ва металлни қайта 
ишлаш саноатининг ўсиш суръатлари 2000-2015 йиллар давомида нисбатан 
катта бўлган вариацияланиш характерига эга бўлди. Жумладан, мазкур 
тармоқда энг юқори (132,1 фоиз) ўсиш суръати 2004 йилда кузатилган бўлса, 
энг қуйи (89,7 фоиз) ўсиш суръати 2000 йилда кузатилди. Шунингдек, 2000-
2015 йиллар давомида ушбу тармоқда 2-расмдагидек ўсиш суръатлари намоён 
бўлди. Бироқ таҳлилларнинг кўрсатишича, мазкур тармоқда ўсиш суръати 
2014 йилда олдинги йилга нисбатан 9,5 фоизга ҳамда 2015 йилга келиб мазкур 
кўрсаткич олдинги йилга нисбатан 22,5 фоизга пасайиш тенденциясини 
намоён этди. Бугунги кунда республикамиз машинасозлик ва металлни қайта 
ишлаш саноати – машинасозлик, электротехника саноати, дастгоҳсозлик ва 
асбобсозлик саноати, анжомсозлик, кўтарма транспорт машинасозлиги, 
трактор ва қишлоқ хўжалик машинасозлиги, машина ва ускуналарни 
таьмирлаш каби саноат тармоқларидан ташкил топган бўлиб, ҳозирги кунга 
келиб мамлакатимизда мазкур саноат тармоғига тегишли бўлган 
автомобиллар, автобуслар ва тракторлар, автомобиллар учун аккумуляторлар 
ва қўрғошинли аккумулятор батареялари, кучланиш трансформаторлари, 
марказдан қочма насослар, компрессорлар, автомобиль двигателлари, ғалла 
ўрувчи комбайнлар, сеялкалар, ўргичлар, кондиционерлар, микротўлқинли 

---

печлар, чангютгичлар, совутгич ва музлатгичлар, кир ювиш машиналари, 
телевизорлар ва дазмоллар каби асосий турдаги машинасозлик саноати 
маҳсулотлари ишлаб чиқарилмоқда (2-жадвал). Жадвалда қайд этилган 
статистик маълумотларга кўра, кейинги 3 йилда уй-рўзғор буюмлари ва 
жиҳозлари, жумладан, телевизор, совутгич ва музлатгичлар ҳамда 
кондиционерлар ишлаб чиқариш ҳажми ўсган бўлса, республикамизда 
машинасозликнинг 
турли 
тармоқлари, 
хусусан, 
қишлоқ 
хўжалик 
машинасозлиги сезиларли даражада ривожланган бўлишига қарамай, айрим 
қишлоқ хўжалиги машинасозлиги маҳсулотлари, жумладан, тракторлар ишлаб 
чиқариш ҳажми сезиларли даражада пасайган. 
Бугунги кунда республикамизнинг йирик машинасозлик марказларига 
Тошкент, Самарқанд, Андижон, Наманган, Навоий вилоятларини киритадиган 
бўлсак, қишлоқ хўжалик машинасозлиги заводлари жойлашган йирик 
ҳудудларга Тошкент ва Чирчиқ шаҳарларини киритиш мумкин. 
Машинасозлик тармoғи ишлаб чиқаришида таркибий ўзгаришлар 
йўналишини аниқлаш муҳим иқтисодий масала бўлиб, бу келажакда мазкур 
тармоқда қандай маҳсулотларга талаб мавжудлигини аниқлаш имкониятини 
беради. Машинасозлик тармoғи ишлаб чиқариш тузилмасига баҳо беришда шу 

---

тузилмадаги тармоқлар саноат маҳсулоти улушининг шаклланиш 
қонуниятини аниқлаш муҳим иқтисодий аҳамият касб этади. Шунингдек, 
мазкур саноат тармоқлари ўртасидаги мақбул мутаносибликни шакллантириш 
тармоқда таркибий сиёсат олиб боришнинг асосий шарти ҳисобланади. 
Таҳлилларнинг кўрсатишича, машинасозлик тармoғи ишлаб чиқариш 
тузилмасидаги силжишларни миқдорий баҳолаш натижалари тармоқда туб 
таркибий ўзгаришлар содир бўлганлигини кўрсатади (3-жадвал). Айтиш 
жоизки, машинасозлик маҳсулотлари ишлаб чиқариш тузилмасидаги 
силжишларнинг мутлақ қўшимча ўзгариши тузилма маълум унсурининг 
тегишли даврларга нисбатан неча пунктга ўзгаришини ифодаласа, тузилмавий 
силжишларнинг нисбий кўрсаткичи эса тузилма маълум унсурининг тегишли 
даврларда ўзгариш суръатини ўзида ифода этади. Шунингдек, улушларнинг 
мутлақ қўшимча ўзгариши улушлар ўзгаришининг кўлами, улушларнинг 
ўзгариш суръати эса улушлар ўзгаришининг жадаллигини ифодалайди. 
Улушларнинг олдинги даврга нисбатан ўзгаришини аниқлаш тузилмавий 
силжишларнинг жадаллиги, улушларнинг базис даврга нисбатан ўзгаришини 
аниқлаш эса уларнинг илгарилаш даражасини баҳолаш имкониятини беради. 
Бироқ машинасозлик маҳсулотлари ишлаб чиқариш тузилмасидаги алоҳида 
маҳсулотларни тавсифловчи улушларнинг «мутлақ» ёки «нисбий» 
ўзгаришлари машинасозлик маҳсулотлари ишлаб чиқариш таркибидаги 
улушларининг умумий ўзгаришини яхлит ҳолда баҳолаш имкониятини 
бермайди. Шу сабабли, машинасозлик маҳсулотлари ишлаб чиқариш 
тузилмасидаги умумий силжишларни баҳолаш учун В.М.Рябцевнинг 
қуйидаги тузилмавий силжишлар индексидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ 
бўлиб ҳисобланади.

---

Мазкур индекс оралиқда ўзгариб туради ҳамда ушбу индекснинг 1 сонига 
яқинроқ жойлашуви тузилмада таркибий ўзгаришларнинг юқорилигидан 
далолат беради ва аксинча. Олинган натижаларни талқин қилиш учун Рябцев 
индекси бўйича тузилмавий ўзгаришлар меъёрини баҳолаш шкаласидан 
фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлиб, у 4-жадвалда ўз ифодасини топган. 
Рябцев индекси бўйича олинган натижалар қуйидаги графикда ўз ифодасини 
топган бўлиб, унга кўра 2010-2012 йилларда машинасозлик маҳсулотлари 
ишлаб чиқариш тузилмасидаги умумий силжишлар 0,05 пунктни, 2012-2014 
йилларда 0,14 пунктни ҳамда 2010-2015 йилларда эса 0,22 пунктни ташкил 
этди (3-расм). 

---

Рябцев индекси машинасозлик маҳсулотлари ишлаб чиқариш тузилмасидаги 
силжишларнинг тўплам тузилмаси максимал ўзгариши мумкин бўлган ҳолатга 
нисбатан қанчага ўзгарганлигини кўрсатади. Агар ушбу умумлаштирувчи 
индексни назарий жиҳатдан 0 ва 1 қийматлар оралиғида ўзгаришини инобатга 
оладиган бўлсак, у ҳолда таҳлил қилинаётган даврларда машинасозлик 
маҳсулотлари ишлаб чиқариш тузилмасидаги умумий силжишлар ҳақида 
маълум бир хулосага келиш қийин эмас. Жумладан, таққосланаётган таркибий 
силжишлар орасидаги фарқ қанчалик кичик бўлса, Рябцев индексининг 
қиймати нолга яқин ва аксинча, фарқ қанчалик катта бўлса, шунчалик бирга 
яқин бўлади.1 Машинасозлик тармоғидаги таркибий ўзгаришлар тармоқнинг 
барқарор ўсиши, миллий иқтисодиётнинг инновацион ривожланиши, 
иқтисодиёт тармоқлари ишлаб чиқаришини юқори технологиялар асосида 
ташкил этиш ва бунинг пировардида аҳоли даромадлари ошиб, улар 
турмушининг янада яхшиланишига олиб келади. Машинасозлик тармоғининг 
барқарор ва мутаносиб ривожланиши ҳамда унинг самарали таркибий 
тузилмага эга бўлиши кўп жиҳатдан мамлакатдаги инвестиция фаолиятига 
бевосита боғлиқ бўлади. Шунга кўра, инвестиция фаолияти машинасозлик 
тармоғи ривожланишининг муҳим манбаи ҳисобланади. Инвестиция фаолияти 
асосидаги кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш фантехника тараққиётининг 

---

ўсиш суръатлари ва кўламига фаол таъсир кўрсатади, ишчи кучи бандлигини 
таъминлашга шарт-шароит яратади. Шу билан бирга мазкур фаолият 
тармоқдаги таркибий ўзгаришлар, диверсификация жараёнлари, тармоқ 
корхоналарининг ҳудудлар бўйича самарали ва оқилона жойлаштирилиши 
ҳамда ривожланишига аҳамиятли таъсир кўрсатади. Таҳлилларга кўра, 
кейинги 3 йилликда, жумладан, 2013 йилда иқтисодиёт тармоқлари бўйича 
асосий 
капиталга 
инвестициялар 
тузилмасида 
жамига 
нисбатан 
машинасозликнинг улуши 3,0 фоиз (832,4 млрд сўм), 2014 йилда 1,9 фоиз 
(660,0 млрд сўм) ва 2015 йилда 2,4 фоиз (993,4 млрд сўм)ни ташкил этган 
бўлса, 2013 йилда иқтисодиёт тармоқлари бўйича чет эл инвестициялари 
тузилмасида машинасозликнинг улуши 1,4 фоизни, 2014 йилда 1,0 фоизни 
ҳамда 2015 йилда 1,2 фоизни ташкил этди2. Саноат тармоқлари бўйича асосий 
капиталга инвестициялар ва чет эл инвестициялари ҳамда кредитлари 
тузилмасида машинасозликнинг улуши жамига нисбатан 4-расмдаги каби 
тенденцияни ифода этди. Шунингдек, 2013 йилда асосий капиталга 
инвестицияларнинг технологик тузилмасида машина ва ускуналарнинг улуши 
36,5 фоизни, 2014 йилда 32,0 фоизни ҳамда 2015 йилда 34,3 фоизни ташкил 
этган ҳолда ижобий тенденцияни ифода этди.