Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

22–rasm. Gul naqsh elementlari.
 
anor bargi, qashqarcha barg, madoxil barg, qo‘shbodom barg, qalampir barg, nok 
bargi, sambit barg, butoq barg va boshqa 50 dan ortiq turlari bor. 
G‘uncha 
— tabiatdagi nabotot olamining hali ochilib ulgurmagan gullarini 
naqqosh tomonidan stillashtirib olingan tasviri bo‘lib, naqsh kompozitsiyasida 
to‘ldiruvchi elementlar sirasiga kiradi.
Demak, gulkosa va gultoj barglari quyosh nuriga to‘yinib, gul bo‘lib 
ochilmasdan avvalgi holati g‘uncha deyiladi. Bir o‘ramli gullarning gul barglari 
yashil rangda bo‘lsa, bunday gullar gulkosasimon deyiladi. Bunday gullarga lavlagi, 
otquloq, izen va boshqalar misol bo‘la oladi.
Band
— o‘simliksimon naqsh elementlaridan biri bo‘lib, o‘simliklar 
morfologiyasida bargli, kurtakli poya novda, ya’ni naqqosh ustalar tili bilan aytganda 
esa band deyiladi. Novda asosan kurtakning rivojlanishidan hosil bo‘ladi. Novdaning 
uchidagi doimiy kurtak uning yuqoriga qarab o‘sishiga xizmat qiladi. Uchki 
kurtakning ostida, barg qo‘ltig‘ida ham kurtaklar joylashgan bo‘lib, ular yon 

---

65 
23–rasm. Bargli gul naqsh elementlari.
 
kurtaklar deb ataladi. Yon kurtaklar novdada ketma–ket va qarama–qarshi joylashadi. 
Novdadagi yon kurtaklar ikki xil bo‘lib, ularning biri yon novda, ikkinchisi esa gul va 
barg hosil qiluvchi novda deyiladi.
Band gullarning novdasi hisoblanadi. Band amaliy san'atda tabiatdagi daraxt 
yoki o‘simliklarning novdasini stillashtirib olingan tasviridir. Har bir naqsh elementi 
singari bandning ham kompozitsiyada qo‘llanishining o‘ziga xos qoidalari bor. 
Masalan, bandning aniq bir o‘lchamda bo‘lishi, kompozitsiyada gullarga nisbatan 
saqlanishi, u naqshda gullar, barglar va tanoblarning tagidan o‘tishi va hokazo. Turli 
naqqoshlar kompozitsiyada banddan o‘ziga xos metodda foydalanadilar, shuning 
uchun ham naqshlar bir biridan farq qiladi. Chunonchi, Xorazm naqshida bandlar 
kam kurtak va barglar deyarli bo‘lmaydi. Novdalarning o‘zi prujina singari bir biriga 
to‘qilib ketadi. Bundan tashqari novda shoxlash paytida Buxoro, Toshkent va 
Samarqand 
nusxalaridan 
ko‘pincha shukuft bilan shoxlari bir biriga 
mustahkamlashsa, xorazmliklarda shukuft ajratilmay o‘rniga novdacha qo‘shilib 
ketadi. 

---

66