Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti “texnologik ta’lim” kafedrasi

Egiluvchan zvenoli mexanizm

Hozirgi zamon texnikasida egiluvchan zvenolarni (arqonlar, tasmalar, zanjirlar, troslar va boshqalar) o’z ichiga oluvchi mexanizmlar ham ko’p ishlatiladi

Egiluvchan zvenoli mexanizmlar yordami bilan o’qlari yetakchi zveno o’qiga parallel va ayqashib o’tuvchi zvenolarga harakat uzatiladi. Bunday mexanizmlar to’qimachilik sanoatida, og’ir industrial sanoatda, qishloq xo’jalik mashinalarida va boshqa joylarda qo’llaniladi.




2.Mexanizm tuzuvchi guruhlar. Accur guruhi.

Har qanday mexanizmda bitta yoki bir nechta etakchi zveno bo’ladi. Etakchi zvenoning stoykaga nisbatan erkinlik darajasi birga teng. (W = 1)

Shu sababli mexanizm hosil qilishda etakchi zveno va stoykaga harakat darajasi nolga teng bo’lgan zanjir ulanadi. Erkin elementarni stoykaga biriktirilganda qo’zg’aluvchanlik darajasi nolga (W = 0) bo’lgan kinematik zanjir mexanizm tuzilish guruhideb ataladi.

Tuzilish guruhining zveno va kinematik juftlari quyidagicha bog’lanishda bo’lishi kerak.

W = 3n -2P₅ = 0 P₅ = 3/2n

Formulaga binoan guruhdagi zvenolar soni juft sonlar dan ya’ni n = 2,4,6,8, ........, V sinf kinematik juftlar soni esa tegishlicha P₅ = 3,6,9,12,..... (butun son) lardan iborat bo’ladi.

Formulaga muvofiq bog’lanishdagi tuzilish guruhining zvenolarini etakchi zvenolarga va stoykaga biriktirish yo’li bilan mexanizmlar hosil qilinadi. Mexanizmlarni tuzilish guruhlariga birinchi bo’lib rus olimi L.V.Assur guruhlagan. Shuning uchun guruhlash uning nomi bilan yuritiladi. Uning ta’rifiga ko’ra etakchi zveno bilan stoykaning birikishi 1 sinf 1- tartibli mexanizmdir.

Bundan tashqari, tuzilish guruhi bir necha sinf va tartiblarga bo’linadi.

Guruh sinfi zanjir tashkil qiladigan sxemaning eng kata sinfiga ko’ra aniqlanadi sxemaning sinfi esa sxemaga kiruvchi kinematik juftlar soni bilan aniqlanadi. Erkin kinematik juft soni guruh tartibini ko’rsatadi. Har qanday tekis mexanizm bitta yoki bir nechta etakchi zvenodan va bitta yoki bir nechta tuzilish guruhdan tashkil topishi mumkin. Mexanizm sinfi esa mexanizmtarkibiga kiruvchi eng yoqori guruh sinfi bilan belgilanadi.
Nazorat uchun savollar:

1. Mexanizm va mashinalar nazariyasi fani fanining maqsad va vazifari nimadan iborat?

2. Mashina yoki mexanizmlarni yaratishda qaysi parametrlar asosiy omillardan hisoblanadi?

3. Mexanizmlar va mashinalar nazariyasida qanday ikkita muammo hal qilinadi?

4. Mexanizmlarning asosiy turlarini sanab bering.

5. Richagli mexanizmlarni ta’riflang

6. Kulachokli mexanizmlarning richagli mexanizmlardan farqi nimada?

7. Kulachokli mexanizmlarning necha turi mavjud?

8. Tishli g‘ildirakli mexanizmlarningtuzilishi va ishlash haqida ma’lumot bering.

10.Yangi texnika va ilg’or texnologiya asos.


Testlar

1. 
   Qanday mexanizmlar sterjenli mexanizmlar deb ham ataladi.
   

1. 
   Richagli mexanizmlar.
   
2. 
   Egiluvchan zvenoli mexanizm
   
3. 
   Friktsion mexanizm 
   
4. 
   Gidravlik va pnevmatik mexanizmlar
   

2. 
   Har qanday mexanizmda nechta etakchi zveno bo’ladi. Etakchi zvenoning stoykaga nisbatan erkinlik darajasi nechaga teng.
   

1. 
   Har qanday mexanizmda bitta yoki bir nechta etakchi zveno bo’ladi. Etakchi zvenoning stoykaga nisbatan erkinlik darajasi birga teng.
   
2. 
   Har qanday mexanizmda bitta yoki ikkita etakchi zveno bo’ladi. Etakchi zvenoning stoykaga nisbatan erkinlik darajasi ikkitaga teng.
   
3. 
   Har qanday mexanizmda ikkta yoki bir nechta etakchi zveno bo’ladi. Etakchi zvenoning stoykaga nisbatan erkinlik darajasi ikkiga teng.
   
4. 
   Har qanday mexanizmda bitta yoki ikkita etakchi zveno bo’ladi. Etakchi zvenoning stoykaga nisbatan erkinlik darajasi birga teng.
   

3.Metaii qirqishdan maqsad qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan.

5. 
   Ish o‘rnini ratsional tashkil qilishni; detallarni mahkamlash, zarb berish, asboblarni charxlash, qirqish, yorish va teshik ochish usullarini; mexanizatsiyalashtirilgan asboblar bilan ishlashni o‘rganish.
   
6. 
   Ish o‘rnini ratsional tashkil qilishni; detallarni mahkamlash, zarb berish, yorish va teshik ochish usullarini; mexanizatsiyalashtirilgan asboblar bilan ishlashni o‘rganish.
   
7. 
   detallarni mahkamlash, zarb berish, asboblarni charxlash, qirqish, yorish va teshik ochish usullarini.
   
8. 
   Ish o‘rnini ratsional tashkil qilishni; detallarni mahkamlash, zarb berish, asboblarni charxlash, qirqish, yorish va teshik ochish usullari bilan tanishish.
   

3. Metaii qirqishda ish obyektlari qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan

A. shponka pazlari; keskich ostqo‘ymalari; andozalar; tiskilar; himoya ekranlari; sandonlar; plitalar; charxlash stanogi.

B. keskich ostqo‘ymalari; himoya ekranlari; sandonlar; plitalar; charxlash stanogi

C.shponka pazlari; keskich ostqo‘ymalari; andozalar; tiskilar; himoya ekranlari; sandonlar.

D. keskich ostqo‘ymalari; andozalar; tiskilar; himoya ekranlari; sandonlar; plitalar; charxlash stanogi shponka pazlari; keskich ostqo‘ymalari; andozalar; tiskilar. charxlash stanogi

4. Metaii qirqishdaJihoz va moslamalarjihoz va moslamalar qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan

A.Slesarlik dastgohi, mashq qilish moslamalari; himoya ko‘zoynaklari; oyoq ostiga qo‘yiladigan panjarali tagliklar; tiskilar; himoya ekranlari; sandonlar; plitalar; charxlash stanogi; qirqish bolg‘asi.

B. Himoya ko‘zoynaklari; oyoq ostiga qo‘yiladigan panjarali tagliklar; tiskilar; himoya ekranlari; sandonlar; plitalar; charxlash stanogi; qirqish bolg‘asi.

C. Slesarlik dastgohi, mashq qilish moslamalari; himoya ko‘zoynaklari; oyoq ostiga qo‘yiladigan panjarali tagliklar; tiskilar; himoya ekranlari; charxlash stanogi; qirqish bolg‘asi.

D.slesarlik dastgohi, mashq qilish moslamalari; himoya ko‘zoynaklari; oyoq ostiga qo‘yiladigan panjarali tagliklar; tiskilar; himoya ekranlari.