Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti mustaqil ish

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA TA`LIM VAZAIRLIGI


TOSHKENT VILOYATI CHIRCHIQ DAVLAT
PEDAGOGIKA INSTITUTI

MUSTAQIL ISH

FANNING NOMI: MA`NAVIYATSHUNOSLIK.
TA`LIM YUNALISHI: MILLIY G`OYA. MA`NAVIYAT ASOSLARI VA HUQUQ TA`LIMI 18/1 GURUH

BAJARDI: RAIMOV SHAXOBIDDIN

CHIRCHIQ 2022


Mavzu: Milliy g'oya va manaviyatga oid fanlarning
tegishli mavzularini o'qitishda tarixiy bitiklarga tayanish zaruriyati
Reja:

1. 
   Qadim ajdodlarimizning milliy g’oya va milliy-ma’naviy tarixiy bitiklari.
   
2. 
   Milliy g’oya va milliy-ma’naviy tarixiga yondashuv.
   
3. 
   Tarixiy bitiklarimizning milliy go’ya va manaviyatimzga ko’rsatgan tasiri.
   

Qadim ajdodlarimizning vatanparvarlik e’tiqodini o’rganish va targ’ib etish har bir fuqaro va jamiyat yuksalishi uchun qanchalik muhimligi haqida fikr yuritganda, ma’lum manbalarga tayanmoq lozimdir. Bu borada qadimgi yozma yodgorlilar alohida ahamiyatga ega. Xususan, 1893 yilda daniyalik olim Vilgеlm Tomson va rus olimi V. Radlovlar yodgorliklardagi harflarni o’qidilar. Bu yodgorliklar «tosh bitiklari» dеb ham yuritiladi. Ular Mo’g’uliston, Gеrmaniya, Rossiya, Xitoy, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Shvеtsiya, O’zbеkiston, Qozog’iston, Qirg’izistonda saqlanadi. Yodgorliklar asosan VI-VIII asr voqеalarini aks ettiradi. 545 yilda Turk xoqonligi yuzaga kеladi. V-VIII asrgacha hukmronlik qiladi.

Markaziy Osiyoga arablarning kelishiga qadar yaratilgan yozma manbalari orqali ular milliy goyasini o’rganishda O’rxunva Enasoy daryolari yoqasidan topilgan tosh bitik- yodgorliklar alohida ahamiyatga ega. Turkiy halqlarning bu adabiy-tarixiy yodgorliklari VI-VIII asrlarga oiddir. Turkiylarda toshbitiklar tarixi uzoq tarixga ega. 1970-yilda Olmaotadan 50 kilometr uzoqlikdagi Esik shaharchasidan topilgan qabrdan O’rxun alifbosidagi harflar bitilgan runiy yozuvdagi toshbitik qo’lga kiritilgan edi. Yozuv qadimgi turk tamg’alarida uchraydigan shakllarga asoslangan bolib, unda quyidagi so’zlar bitilgan: «Xonning o’gli 23 yoshida o’ldi. Issiq elining boshi omon bo’lsin!» Qabr qaysi xonga tegishli ekanligi aniqlanmagan bo’lsa-da, yozuv bundan 2500 yil muqaddam yaratilgani isbotlangan. Demak, runiy yozuvlarning tarixi uzoq, bu yozuvda yaratilgan yozma manba ham shunday qadimiylikka egadir. Runiy yozuvda bitilgan adabiy tarixiy bitiklar Sibir, Mo’g’ulistonning turli joylaridan, Sharqiy Turkiston, Markaziy Osiyo, Qofqaz, Volga bo’yi, shuningdek, Yevropadan topilsa-da, u tarixda O’rxun-Enasoy yodgorligi nomi bilan yuritiladi. Bu yodgorliklarning topilish tarixi,bitiklarning adabiy-tarixiy qimmati darslik va qo’llanmalarda, filoligiya sohasida bir necha ilmiy tadqiqotlarda o’rganilgan, xolos. Shunga ko’ra O’rxun va Enasoy bitiklari jahon turkiyshunoslari e’tibori qaratilgan nodir yodgorliklardandir. Qadimgi turkiy yozuvlarni o’qigan birinchi kishi daniyalik professor V. Tomsondir. Shundan so’ng R.Radlov, S.Ye. Malov, S.G.Klyashtomiy, I.V.Stebleva, H. O’rxun, T.Tekin, Najib Osim, G.Aydarov, O’zbek olimlaridan A.Rustamov, O’. Abdurahmonov, N. Rahmonovlar o’rganishgan. Bitiklar qadimgi turkiy tildan hozirgi o’zbek tiliga ham o’girilgan. Bu jihatdan A.P.Qayumov, O’. Abdurahmonov, A. Rustamovlarning xizmatlari salmoqlidirUzoq vaqt davom etgan qattiq mafkuraviy tazyiqqa qaramay, O’zbekiston xalqi avloddan avlodga o’tib kelgan o’z tarixiy va madaniy qadriyatlarini hamda o’ziga xos an’analarini saqlab qolishiga muvaffaq bo’lganligi; 2. Хalqimizning siyosiy mustaqillik va ozodlikni qo’lga kiritgach, o’z taqdirining chinakam egasi, o’z tarixining ijodkori, o’ziga xos milliy madaniyatining sohibiga aylanganligi; 3. Тarix millatning haqiqiy tarbiyasiga aylanib borayotganligi; 4. Ijtimoiy hayotni isloh qilish va yangilash boshlanib ketganligi sababli ma’naviy madaniyatning qudratli qatlamlari ochilganligi, demokratik qadriyatlarga e’tiborning oshib borayotganligi; «Biron-bir jamiyat ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirmay hamda mustahkamlamay turib o’z istiqbolini tasavvur eta olmaydi»1 - deydi Yurtboshimiz. O’rganilayotgan mavzudagi 2-savolni «Milliy g’oyada umuminsoniy qadriyatlar va milliy xususiyatlarning e’tirof etilishi» masalasining nazariy asoslarini bayon etishda ham Islom Karimovning qator asarlaridan foydalanish amaliy ahamiyatni kasb etadi. 2-savoldagi – «Milliy g’oyada umuminsoniy qadriyatlar va milliy xususiyatlarning e’tirof etilishi» masalasini bayon etishning boshlanishida talabalarga umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligi tamoyillari to’g’risida qisqacha ma’lumot berish maqsadga muvofiqdir. Umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligi tamoyillari bu barcha xalqlar uchun ijobiy ahamiyat kasb etuvchi, insoniyatning umummanfaatiga mos keluvchi moddiy va madaniy hodisalar, mezonlar, qadrli jihatlarning ustuvor bo’lishiga tayangan g’oyalar asosidagi faoliyat majmui. Ma’lumki, har bir odam jinsi, irqi, millati, yoshi, kasbi, e’tiqodidan qat’iy nazar avvalo u bashar farzandi, insondir. Ana shu umumiy mohiyat barcha odamlar, millatlar uchun birday ahamiyatli va qadrli bo’lgan predmet, hodisa, jarayon, munosabatlarini farqlashga imkon beradi. Birinchidan, umuminsony qadriyatlar insoniyat tarixining yaxlitligini ifodalaydi, u davrlar o’tishi va ijtimoiy hayotning o’zgarishi bilan bir qatorda yanada takomillashib, rivojlanib, tobora ko’proq xalqlarni, millatlarni, insonlarni yaqinlashtiruvchi, birlashturvchi va kamol toptiruvchi kuchga aylanib boradi.
Ikkinchidan, umuminsoniy va milliy qadriyatlar uzviy bog’liq va ta’sirlashuvda o’zaro boyib boradi. Umuminsoniy ahamiyat kasb etgan milliy qadriyatlar barcha xalqlar uchun muhim qadriyatga aylanadi. Shu bois umuminsoniy qadriyatlar milliy qadriyatlardan muazmunan keng bo’lib, kelib chiqishi bo’yicha odamzodga tegishlidir.