Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti fizika kimyo fakulteti

Kimyodan masala yechishning algebraik usuli
Bo’lajak kimyo o’qituvchisi o’quvchilarga kimyodan masala yechishni o’rgatishi uchun pedagogika, psixologiya, mantiq va yoshlar fiziologiyasi fanlarini yaxshi o’zlashtirgan bo’lishi kerak. O’qituvchi doimo o’quvchining ruhiyatini, xissiy qobilyatlarini hisobga olgan xolda, dars davomida kimyodan masala yechishini o’rgatishi kerak. O’quvchilarga masala yechishni o’rgatishning metodik afzalliklaridan biri, masala yechish jarayonini qiskaroq yo’lini tanlashdir. Psixologlar takidlashicha, bir xil turdagi masalalarni yechish natijasida qisqa xolatda yechish ko’nikmalari shakllanadi.
Masalan, oltingugurtdan sulfat kislota olish kerak bo’lsa 3 ta raektsiya tenglamani dastlab yozib masala yechilsa, keyinchalik bu bir bosqichda,ya’ni SH2SO4 usulda yechishni boshlaydi. Bu xolat o’quvchilarning ketma-ket bosqichlarni yaxshi o’rgangandan keyin shakllanadi, bu jarayon o’quvchilarning aqliy mehnatini bir muncha qisqartiradi. Bunday qisqa xolatdan masalalar yechish foydalanish yaxshi, qachonki o’quvchilar uni asl mohiyatini avvalambor tushunmoqlari zarur. O’quvchilar asl kimyoviy mohiyatni unitib qo’ymasliklari uchun ulardan doimiy ravishda yozilgan xolatni asoslab berishlarini talab qilish kerak bo’ladi, bu esa ularda bilim va ko’nikmaning o’zaro bog’liq xolda shakllanishiga yordam beradi. Kimyodan masala yechish qisqartirilgan muloxazalar yuritish quyidagi xolatlarda ko’rishimiz mumkin:
1-masala. Tarkibida 42% oltingugurt bo’lgan 400 t piritdan qancha sulfat kislota olish mumkin?
Berilgan:
𝓌 (S)=42%
m(FeS2)=400 g
m(H2SO4)=?
Yechish: Bu masalani ishlashda pirit bilan sulfat kislota FeS2→2H2SO4
bir-biriga stexiometrik nisbat bo’la olmaydi, chunki masala shartida pirit tarkibidagi oltingugurt miqdori berilgan. Shuning uchun stexiometrik nisbat sifatida S→H2SO4 sxema tuzamiz.
1) Tarkibida 42% oltingugurt bo’lgan 400 t piritda qancha oltingugurt borligini hisoblaymiz: m(S)=400•42%=168 t.
2) 168 t oltingugurtdan qancha sulfat kislota olish mumkinligi topamiz: