Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika institut maxsus sirtqi bo

4. Aylanalarni o‘zaro yoylar bilan tutashtirish. Ikkita aylananing o‘zaro urinish nuqtasi ularning markazlarini tutashtiruvchi chiziqda yotadi (11-chizma,a,b). Ikkita aylana bir-biri bilan tashqi tomonlari bilan urinsa (11-chizma,a) tashqi tutashma, kichikroq aylana kattaroq aylananing ichida urinsa (11- chizma,b) ichki tutashma deyiladi. Tashqi tutashmada aylana markazlari R+R₁ ga, ichki tutashmada ular oralig‘i R-R₁ ga teng bo‘ladi.

11- chizma

O₁,O₂ markazli aylanalarni uchinchi O markazli aylana tashqi tomoni bilan urinib o‘tsa (12-chizma,a) tashqi, ikkala aylanani o‘z ichiga olib urinsa (12-chizma,b) ichki tutashmalar hosil bo‘ladi, Tashqi tutashmada O markazni aniqlash uchun O₁ dan R+R₁ radius bilan yoy, O₂ dan R+R₂ radius bilan yoy chizilib, ular o‘zaro kasishtiriladi (12- chizma,a). Ichki tutashmada O markazni aniqlashda O₁ dan R-R₁ , O₂ dan R-R₂ radius bulan chizilgan yoylar o‘zaro kesishtiriladi (12- chizma,b).

12- chizma

Ikkita aylanani berilgan radius R bilan tashqi tutashtirish. Ikkita O₁ va O₂ markazli aylanalarni berilgan tutashtirish radiusi R bilan tutashtirish uchun oldin R+R₁ radiusda O₁ dan, keyin R+R₂ radiusda O₂ dan yoylar chizib,ular o‘zaro kesishtiriladi. Shunda tutashtirish markazi O hosil bo‘ladi. O bilan O₁ va O₂ markazlar tutashtirilsa, aylanalarda o‘tish nuqtalari A va B lar topiladi. O orqali A va B nuqtalar tutashtiriladi (13-chizma,a).

13-chizma

Berilgan aylanalarni ichki tutashtirishda quyidagi shart, yani beriladigan yumaloqlash radiusi R> R₁+R₂+ O₁O₂/2 dan kam bo‘lmasligi lozim. Endi O₁dan R-R₁ radiusda, O₂ dan R-R₂ radiusda yoylar chizilib, ular o‘zaro kesishtirilsa tutashtirish markazi O aniqlanadi (13-chizma,b). Tashqi tutashmada o‘tish nuqtalari A va B lar, OO₁ va OO₂ lar orasida, ichki tutashmada A va B nuqtalar OO₁ va OO₂ larning davomlarida aniqlanadi (13 –chizma, b).

Aylanalarning biriga tashqi, ikkinchisiga ichki aralashma tutashmani berilgan radiusda tutashtirish R> R₁+R₂+ O₁ O₂/ 2 dan kam bo‘lmasa uni bajarish mumkin. O₁ dan R-R₁, O₂ R+R₂ radiuslar bilan yoylar chizilib, ular o‘zaro kesishtirilladi. OO₁ning davomida A, OO₂lar oralig‘ida B o‘tish nuqtalari topiladi va O dan R radius bilan tutashma bajariladi (13 – chizma, a).