Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika insituti

1-BOB. ADABIYOTLAR SHARHI.
1.1-§. Makkajo‘xori o‘simligiga ta’sir qiladigan viruslar va virusli kasalliklar
Makkajo’xorining yo’l-yo’l chiziqli virusi (MSV) Amerika va Afrikada birinchi marta ro’yhatga olingan. O’zida DNK tutuvchi bu virus Geminiviridae oilasi Mastrevirus turkumiga mansub bo’lib, virus kapsiti mavjud emas, diametri 22 nanometr. Makkajo’xori osimligi asosiy xo’jayin bo’lib sanaladi. Bu virus hashoratlar yordamida tarqaladi. Simptomlari o’simlikda sariq yo’l-yo’l chiziqlar paydo bolishi. Natijada barglarninh so’lib qurub qolishi. O’sishda orta qolish, donlarning to’liq piship yetilmasligi bolishi.

Makkajo’xorining yo’l-yo’l chiziqli virusi (Maize streak virus)
Makkajo’xori mozaikasi virusi(MMV) Kuba shaxri va uning yaqin orollarida birinchi marta ro’yxatga olingan. Bunda yosh barglarda uzun oq dog’lar hosil bo’ladi va butun yuzada paralel tarqaladi. So’ngra xloritik chiziqlar bilinar bilinmas namoyon boladi. Kasallik alomati zararlangan o’simlikda to’rtinchi, oltinchi haftasida nomoyon bo’ladi. O’simlik o’sishdan to’xtaydi, barglarda yuqoridan pastga qarab solishni boshlaydi.hosildorlikni 5-40%gacha tushibketishi mumkin.



Makkajo’xori mozaikasi virusi (MMV)
Bundan tashqari yana misol qiladigan bo’lsak, makkajo’xori chiziqli pakanalik virusi (p.Fijivirus), makkajo’xori bepushtligiva pakanalik virusi (p.Nukleorhapdovirus), makkajo’xori xlorotik dog’lanish virusi (p.Waikavirus), makkajo’xori ingichka yo’l-yo’lligi virusi (p.Marafivirus). Makkajo’xori o’simligini zararlovchi viruslar o’simlikning hosildorligiga sezilarli darajada pasaytirmoqda. Bular ichida Makajo’xori pakana mozaikasi virusi (BKMK) keng tarqalgan. Potogenning virioni ipsimon shakilda bo’lib uzunligi 670-780 nm. Harorat ta’sirida yuqumliligini yo’qotish nuqtasi 50-55 . Makkajo’xori pakana mozaikasi virusing 5ta shtambi aniqlangan. A C D E va F shtamlari mavjud. Ular bir- biridan biologik, seriolagik va nukleotidkar ketma-ketligi bilan farqlanadi. Bu virus o’simlik urug’i, mexanik usul orqali va g’umay (Sorghum halepense) o’simligi yoki Jonsin o'ti orqali tarqaladi. Makkajo’xori pakana mozaikasi virusi uchun o’rtacha iliq havo qulay sharoit hisoblanadi. Makkajo’xori zararlangan o’simliklari o’sishda orta qoladi.O’simlikda avval xloritik, va chiziqli dog’lar hosil bo’ladi.
Keyinchalik xloritik dog’lar sarg’ayadi, ular atrofida qizil xollar hosil bo’ladi. Virus bilan zararlangan urug’dan o’sib chiqqan o’simlikda besh, yetti haftalardan so’ng kasalik simptomlari namoyon bo’la boshlaydi. Makkajo’xori o’simligida virusning inkubatsion davri 4-24 kungacha davom etadi. Hosildorlik ayrim xollarda 6-44 % gacha tushib ketadi. Ekologik omillar kasallik belgilarining nomoyon bo’lishiga tasir qiladi. Virusni simptomlarga qarab aniqlash qiyin, chunki ayrim virus simptomlari o’xshash bo’lishi mumkin. Bunday hollarda ko’pincha indikator o’simliklardan foydalaniladi. Yana tashqi omillarni tasir etirib aniqlash ham mumkin.


Makajo’xori pakana mozaikasi virusi (BKMK)
Xulosa
Makkajo’xori o’simligida parazitlik qiluvchi viruslar xilma-xil bo’lib ular bir biridan nukleotidlar ketma-ketligi bilan farq qiladi. Simptomlar esa o’xshash bo’lib ularni bir-biridan ajaratish qiyin masala. Virus bilan zararlangan dalalarni manitoring qilish orqali virus turini aniqlash juda qiyin masala. Virus turini aniqlashda ulrni birinchi navbatta shira ajartish va virusga hos aniq malumotlar bo’lmasa, virusni malekular ginetik usullar yordamida iditefikatsiya qilinadi. So’ngra mexanik usulda indikator o’simlikka yuqtiriladi. Mekroskopik usullar yordamida o’rganildi.