Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika insituti

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Makkajo’xori (Zea mays L.) – boshoqdoshlar oilasiga mansub bo’lib bir yillik o’simlik. Vatani Markaziy va Janubiy Amerika. Navi va tuproq iqlim sharoitiga qarab o’sish davri 90-150 kun. Tuproq harorati 10 ga yetganda 10-12 kunda unib chiqadi. 20-25 da normol rivojlanadi. Maysalari -2-3 sovuqqa chidaydi. Kuzda -3 da sovuq uradi va ozuqalik sifati pasayadi. Makkajo’xori o’simligi xalq xo’jaligida keng ko’lamda foydalaniladi. Makkajo‘xorini asosiy ekin tarzida ekish uchun yer kuzda 28-30 sm chuqurlikda shudgorlanadi, gektariga 10-35 t go‘ng va 60-80 kg sof fosfor hisobida o‘g‘it solinadi. Erta bahorda yoppasiga kultivatsiya qilinadi. Urug‘lar qator oralari 60, 70 va 90 sm qilib makkajo‘xori seyalkalarda qatorlab 6-8 sm chuqurlikda ekiladi. Har gektar maydonga 20-25 kg meʼyorda urug‘lik sarflanadi. O‘suv davrida 2 marta – birinchisida gektariga sof 70-80 kg azot, 60-80 kg fosfor, ikkinchisida 80-100 kg azot, 50-60 kg fosfor, 40-50 kg kaliy hisobida oziqlantiriladi, 2-3 marta kultivatsiya qilinadi, 4-6 marta sug‘oriladi. Hozirgi kunda O’zbekistonda makkajo’xorining 72 navi yetishtiriladi.
Butun mamlakatlarda makkajo’xori donining 20 foizi oziq-ovqat sifatida ishlatiladi. Undan un, yorma, konserva tayorlanadi. Sanoatda makkajo’xori donidan kraxmal, etil spirt, dekstrin, glukoza, askarbin va glutamin kislotalari olinadi. Gulning ustuncha qismi midisinada ishlatiladi. Makkajo’xori so’tasidan, poyasidan va bargidan qog’oz, linolium, viskoza materiallari olinadi. Mamlakatimizda makkajo’xori silos tayyorlanadigan ekin sifatida birinchi o’rinda turadi. Don tarkibida oqsil 9-12 foiz, yog’ 4-8 foiz, uglevodlar 65-70 foiz shuningdek madaniy tuzlar va vitaminlar mavjud. Poyasi esa yem hashak sifatida ishlatiladi.Makkajo’xori o’simligi dunyoda eng ko’p ekiladigan donli o’simliklardan biri sanaladi. (M. Z. Murtozayev, O. M. Mamaraximov, O’. G’. Qodirov O‘simlikshunoslik 2013. 4-13 b)
Bugungi kunda 200 dan ortiq viruslar boshoqdoshlar olisiga mansub o’simliklarda parazidlik qilishi aniqlangan. Ayrim vakillarida asosiy xo’jayin, boshqa vakillarida oraliq xojayin hisoblanadi. Hozirgi kunda makkajo’xori o’simligida parazitlik qiluvchi viruslar turiga qarab hosildorlik 25-35 %gacha tushib ketmoqda. Bu o’z navbatida iqtisodiy zarar yetkizmoqda. (Власов.Ю 1982)