Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika insituti

2.2 Huquqiy tarbiya vositalari

Huquqiy tarbiya vositalari u yoki bu usulni amalga oshirishda foydalaniladigan konkret chora-tadbirlar hamda faoliyat turlaridan iboratdir. Huquqiy tarbiya vositalari nihoyatda rang-barang bo’lib, huquqiy tarbiya ishlarini tashkil etishda ularni tanlab olish imkoniyatlari mavjud va u kim uchun hamda kim tomonidan o’tkazilishiga ko’ra hal etilishi lozim bo’lgan turli maqsad va vazifalarga, shuningdek, bir qator boshqa omillarga bog’liqdir. Ushbu faslda yuqori sinf o’kuvchilarini huquqiy tarbiyalashning bir qator vositalariga tavsif berilgan va ular atroflicha tahlil qilingan. Bular qatorida rolli o’yinlar, dars va darsdan tashqari mashg’ulotlar, lektsiya mashg’ulotlari, seminarlar, treninglar, to’garak ishlari va boshqalarni ko’rsatish mumkin.
Xukuk asoslarini ukitishda ta’limning kurgazmalilik vositalari muxim axamiyatga ega bulib, emotsional ta’sir kuchiga ega va urganilayotgan kursning vazifalarini ukuvchilarda ukishga kizikishini uygotib xal etadi.
Kurgazmalilik kullanmalari ukuvchilarda bilimlarning uzlashtirilishini tasavvur, tushunchalar xosil bulishini, ukuvchilarning akliy faoliyatini ustidan nazoratni ta’minlaydi.
Kurgazmali kurollardan foydalanish ukuvchilarga murakab materialni tushunarli bulishiga, tadkikot xarakteridagi mustakil faoliyatiga imkoniyat yaratadi.
Kurgazmalik vositalari, xukuk asoslarini urganishda, anik va obsratk guruxlarga bulinadi. Anik kurgazmalilik- vositalariga fonografiyalar, surat. Rasmlar (ya’ni xakikatan majud ob’ektlarning aks ettirilishi) kiradi. Abstrakt kurgazmalilik- vositalariga sxemalar, diagrammalar, tablitsalar, multiplikatsiyalar va x.k kiradi. Bu vositalar uz navbatida vizual, audivizual va vuditivlarga ajratiladi. Vizual- vositalariga karta, surat, tablitsa, diafilьm va diapozitivlar kiradi. Audivizual – vositalarga bu kino va televidenie. Auditiv – vositalariga gramplastinka, magnit yozuvlari,radioeshtirishlar kiradi.
Ta’limning kurgazmalilik vositalari yaxshi natija berish mumkin, agar uni kullash metodikasi ukuv jarayonining moxiyatini ukuvchi raxbarligi va ishtirokidagi ukuvchilarning kollektiv akliy faoliyatiday xisobga olsa «xukuk asoslari» kursi buyicha kurgazmalilik vositalarini kullash metodikasi ukuv kulanmasi va dasrligida berilgan faoliyat tiplari va bilimlarini kurgazmalilik asosida ochib beradi.
Grafik modellardan foydalanish keng tarkalgan. Grafik modellar orasida sxemalar muxim axamiyatga ega, u murakab materialni uzlashtirishni yengillashtiradi, xodisalarning uzaro aloka va bogliklarini aniklab beradi.
Ba’zi xukukiy xodisalarni urganishda teksli va solishtiruvchi tablitsalar juda muximdir, ular murakkab tushunchalarni taksimlash va solishtirish orkali uzlashtirishga yordam beradi.
Ba’zan ukituvchilar darslarda bosma grafik kullanmalardan foydalanadilar. Xukuk asoslari darslarida buyuk mutafakkirlar va tanikli siyosiy arboblarning davlat va xukukka doir fikr va karashlari ifodalanganplakatlarga kuprok urin berishi kerak. Bu material urganilayotgan mavzuning mazmumnini va davlat xukukiy xolatining moxziyatini, uning bosh goyasini anik va ishonchli kilib ochib berilishi kerak.
Kurgazmalilik vositalari orasida kinofilьmlar, diafilьmlar, diapozitivlar, televidenie muxim uringa ega. Lekin keyingi paytlarda xukuk asoslarini urganish jarayonida ulardan foydalanish ukuv materialining yukligi va ulardan foydanishni bilmaslik okibatida sezilarli tarzda kamayib ketdi.
Ta’limning audivizual vositalaridan foydalanish metodikasi kuyidagilarni talab kiladi:
-uning mazmunini sinchiklab urganish;
-didaktik va asosiy metodik usullarni ifodalash;
-darsda foydalanishni rivojlantirish;
-audivizual kullanmalarni ukuvchilar tomonidan faol kabul kilish ishlarini tashkil kilish.
Informatsion texnalogiyalarni rivojlantirishning ukitish jarayonini xam takomillashtirmokda. Xozirgi paytlarda fanlarni elektron darsliklar vositasida ukitish yaxshi samara bermokda. CHunki elektron darslik:
-birinchidan, ukuvchilarni elektron darsliklardan foydalanishga urgatadi (ya’ni kompьyuter bilimlari bulishini talab kiladi).
-ikkinchidan, xar bir talaba elektron darslikdan yangi mavzuni uzlashtirish jarayonida yaxshi tushunmagan saxifalarni takror kaytarish, urganish imkoniyatiga ega elektron darsliklar sungida berilgan savol, yoki test topshiriklarini mustakil yechib, uzining muvzuni uzlashtirish darajasini uzi uchun aniklashi mumkin, uzlashtirmagan mavzuga oid internet tarmoklari orkali yangi ma’lumotlar olish mumkin.

XULOSA
Huquq haqidagi ma‘ruzalar, suhbatlar huquqiy targ`ibotning asosiy shakli bo`lib kolmoqda. Albatta, bir martalik tadbirlarning epizodliligi, mavzu jihatdan o`zilib kolishi o`zining salbiy jihatlariga ham ega. Hozir mavzularning birligi bilan bog`langan.Uyushgan tarzda, rejali asosda o`tkaziladigan leksiyalar va suhbatlar turkumlarining tashkil etilishiga utilayotgani bejiz emas mavzular turkumlari bir martalik ma‘ruzalardan farqli ravishda voyaga yetmaganlarga muayyan tizimdagi bilimlar majmuini beradi, huquq me'yorlarini amalda qo`llanish malakalarini singdiradi, o`quv rejalari va maktab dasturlari bilan uyg`un tarzda o`tkazilishi mumkin.
Shu bilan birga ayrim suhbatlar, ma‘ruzalar huquqiy turmush hodisalariga munosabat bildirish, yangi qonunlarni targ`ib qilish, paydo bo`ladigan ehtiyojlarni qondirishning eng muhim shakli bo`lib hisoblanadi.
Sud, prokrutura, militsiya, adliya organlarining amaliyotchi xodimlari bilan uchrashuvlar g`oyat muhimdir. Ular har doim o`smirlarda qiziqish uyg`otadi, huquqiy masalalar muhokamasiga sabab bo`ladi. Huquqshunoslar bunday uchrashuvlar oldidan maktablar, hunar–texnika bilim yurtlari, yoshlar jamoalaridagi intizom ahvoli bilan tanishadilar, mavjud kamchiliklar va huquqiy tartibotni buzishlarini tahlil etishadi, huquqbuzarlarga nisbatan qabul qilingan choralar to`g`risida axborot berishadi. Bunday uchrashuvlar «davra suhbati» tarzida, erkin suhbatlashish, bahslashish vaziyatida ham o`tkaziladi. Lekin ular lektorlar va tashkilotchilardan puxta tayyorgarlikni talab qiladi¹. Maktablar va o`quv bilim yurtlari,uchun tashkil etiladigan tematik kechalar va savollar va javoblar kechalari ham huquqiy bilimlarni targ`ib qilishning ta'sirchan shaklidir ularni o`tkazish uchun madaniyat saroylari, kinoteatrlar, kutubxonalar, madaniyat va istirohat bog`laridan foydalaniladi. Tajriba shuni ko`rsatadiki, bunday kechalar ularni tayyorlashda o`smirlarning o`zlari ham faol ishtirok etgan joylarda qiziqarli o`tadi.
Munozara – erkin fikr almashuvdir. Jiddiy baxs munozaralarga sabab bo`ladigan muhim hayotiy muammo munozara predmeti bo`lishi mumkin. Masalan, o`tmish sarqitlari, loqaydlilikka qarshi kurash muammosi. Munozara dasturi qatnashchilari o`z fikr muloxazalarini, tasavvurlarini bildirishlari mumkin bo`lgan asosiy masalalarni o`z ichiga olishi kerak. Munozara tashkilotchilari maqsadni oldindan belgilab olishi- qatnashchilarni u yoki boshqa huquqiy muassasa bilan tanishtirishi, baxs ijobiy natijalar keltirishi va hatto fikrlar inkor etilishi uchun uning mazmunini hamma uchun umumiy fikrga aylantirish harakat qilishi lozim. Munozaralar faktlar bilan ishlash, isbotlash, ishontira bilishga o`rgatadi.