Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika insituti aniq va tabiiy fanlar o

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


TOSHKENT VILOYATI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSITUTI


ANIQ VA TABIIY FANLAR O`QITISH METODIKASI
(BIOLOGIYA)
GEN INJENERIYASI FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: DNK replikatsiyasi va mutatsiya jarayoni


Tayyorladi: Abdunabiyeva SH.Yu.


Chirchiq-2022 yil


Mavzu: Mutatsiya jarayoni va DNK replikatsiyasi

Reja:
I. Kirish DNK ning tuzilishi va mutatsiyalar haqida ma’lumot
II. Asosiy qism
2.1. DNK reparatsiyasi va uning mexanizmi
2.2. Mutatsiya turlari
2.3. Mutatsiya jarayonlarining kelib chiqish sabablari
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati


Kirish
Barcha tirik organizmlarda (virus va bakteriyalardan tashqari) DNK hujayra yadrosida joylashgan. Sitoplazmada (mitoxondriya va xloroplastlarda) ozroq
miqdorda uchraydi. DNK molekulasida azot asoslaridan adenin, guanin, sitozin, timin, uglevod komponentlaridan dezoksiriboza va fosfat kislota bo’ladi. Hujayra tarkibidagi DNK miqdori xromosomalar soniga bog’liq.DNKuing molekulyar massasi juda katta bo’lib, bir necha o’n milliondan yuz milliongacha yetadi.1953 yili D.Uotson va F.Krik Chargaff qoidasiga hamda Uilkinsning rentgenstruktura analizi ma’lumotlariga asoslanib, DNKning ikkilamchi struktura modelini yaratdilar. Bu modelga ko’ra DNK molekulasi qo’sh spiral hosil qiluvchi ikkita polinukleotid zanjirdan tashkil topgan. Har ikkala zanjir bitta umumiy o’qqa ega bo’lib, diametri 20 A⁰ ga teng.Nukleotidlar qoldig’i bir-biriga nisbatan 36° burchak hosil qilib joylashgan. Spiralning bir o’ramida 10 ta nuldeotid qoldig’i joylashgan. Spiralning bir o’rami orasidagi masofa 34 A° ga teng bo’lib, har bir
nukleotid 3,4 A° ni egallaydi. Polinukleotid zanjirlarning pentozafosfat guruhlari spiralning tashqi tomonida, azot asoslari esa ichki tomonida joylashgan. Polinukleotid
zanjirlardagi pentoza bilan fosfat kislota o’rtasidagi bog’ hisobiga, zanjirlar bir-biriga nisbatan teskari yo’nalgan bo’ladi, ya’ni bitta zanjir 5¹→3¹ bo’Isa, ikkinchisi З¹→5¹. Azot asoslari qo’sh spiralning ichki tomonida bir-biriga komplementar ravishda joylashgan bo’ladi. Bir zanjirdagi nukleotidlar ATGTS tartibda bo’lsa, boshqa zanjirdagi
nukleotidlar TASAG bo’ladi, ular bir-biri bilan vodorod bog’lari orqali bog’langan. Bunda adenin bilan timin ikkita vodorod bog’ hosil qilib biriksa, guanin bilan sitozin uchta vodorod bog` hosil qilib birikadi.[1]
¹ Lehninger “Principles of Biochemistry”, 2008 y, 126-128



DNK ning ikkilamchi strukturasining sxemasi

Mutatsiya (lotincha: mutate — “oʻzgarish, almashish”) organizmlar genetik moddasining asos juftlaridagi oʻzgarishdir. Mutatsiyaga hujayra boʻlinishi paytidagi genetik modda koʻchirilishi xatosi, ultrabinafsha yoki ionlashtiruvchi nurlanish, kimyoviy mutagenlar, viruslar yoki hujayra nazorati ostida roʻy beruvchi jarayonlar (masalan, gipermutatsiya) sabab boʻlishi mumkin. Tabiatda mutatsiyalar doimo yuz beradi va ular evolutsiyaning birlamchi asosiy omili deb qaraladi.