Тошкент вилояти чирчиқ давлат педагогика институти спорт ва чақириқҚача ҳарбий таълим факультети

 
 

---

Чаққонлик - мувофиқлаштириш лаёқатларининг 
 мажмуавий намоёнлиги сифатида 
Кўп йиллар давомида илмий-усулий бўлиши адабиётларда «чаққон» 
деганда нимани тушуниш керак, уни қандай белгилари мавжудлиги, 
чаққонликнинг инсондаги бошқа хусусиятлар билан ўзаро боғлиқлиги 
масалалари кенг мунозарага сабаб бўлиб келмоқда (Н.А. Бронштейн; 
В.М.Зациорский; В.И.Лях; ва бошқ.). Лекин ҳозирги кунгача олимлар 
орасида чаққонликнинг аниқ таърифи мавжуд эмас. Турли ва жуда қарама - 
қарши фикрлар мавжуд. Бир ҳолларда чаққонлик мувофиқланганлик, 
мувофиқлаш лаёқатлари билан белгиланса, бошқа ҳолларда мувофиқлаш 
лаёқатлари кўрсаткичларининг ҳосиласи, учинчи ҳолда-мувофиқлаш 
лаёқатларини намоён бўлишини чегараловчи, инсоннинг психомотор 
хусусиятлари билан боғлайдилар. Бунда, чаққонликнинг ўлчовлари сифатида 
турли белгилар ишлатилади. 
Инсоннинг бу сифатини табиатини ўрганишда Н.А. Бронштейннинг 
«Чаққонлик ва уни ривожланиши» (1991) номли китобининг ўрни катта. 
Чаққонликнинг мувофиқлаш, унинг ўзига хос белгилари, намоён бўлиш 
шаМЛлари тўғрисида келтирилган назарий ғоялар ва қараш-лар «чаққонлик» 
тушунчасини ҳаждақи аниқлаш ва маъносини тушунишга имкон яратди. 
Таъкидлаб ўтиш лозимки, чаққонлик фақат шароитнинг кутилмаган ва 
оғирлашган вазиятларида, инсондан бундай вазиятлардан тез, аниқ 
ҳаракатлар кутилаётган, тўсатдан ва олдиндан айтиб бўлмайдиган ҳолларда 
намоён бўлади. 
Чаққонлик мувофиқлаш лаёқатларининг интеграл кўриниши сифатида 
намоён бўлади. Мувофиқлаш лаёқатлари ва чаққонликнинг фарқи шундаки, 
мувофиқлаш 
лаёқатлари 
характларнинг 
мувофиқлаштирилганлигини 
бошқариш билан боғлиқ бўлган фаолиятнинг барча турларида, чаққонлик эса 
ҳаракатларни тез ўзгартириш, зукколик билан кутилмаган ҳаракат қилиш 
керак бўлган вазиятларда намоён бўлади. Булардан келиб чикқан ҳолда 
чаққонликка инсоннинг ихтиёрий кутилмаган ҳаракат вазифасини тўғри, 
унумли ечиш хусусияти деб қараш мумкин. 
Чаққонлик
-
инсоннинг мураккаб ва мажмуавий психофизик сифати. 
Унинг ривожланганлик даражаси мураккаб мувофиқлаш масалаларини 
ечишда қатнашувчи психомотор имкониятларнинг ривожланганлик савияси 
билан аниқланади.
Бундай масаларни ечиш учун инсон ҳам жисмоний, ҳам 
руҳий тайёр бўлиши лозим. Яхши ривожланган чаққонлик сифати- 
ҳаракатларни бошқаришнинг олий шаМЛларидан бири. Бежиз эмаски, 
Н.А.Бронштейн ҳаракат чаққонлиги-ҳаракатларни бошқариш маликаси деб 
таъкидлаган.