Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
Operatsion infratuzilma 
Yo‘l foydalanuvchilari va svetoforlarning o‘zaro ta'sirining maq-
sadi-bu transport vositalarini shahar bo‘ylab yanada samarali boshqarish. 
Transportni boshqarish imkoniyatlari transport vositalariga, xizmat 
ko‘rsatuvchi provayderlar platformalariga va boshqalarga ma'lumot 
berish yoki yo‘l harakati oqimini osonlashtiradigan harakatni boshqarish 
funktsiyalaridan iborat operatsion infratuzilmaning bir qismidir. 

---

194 
Yo‘l harakati boshqaruvi odatda yo‘l operatorining zimmasiga 
yuklanadi. Bugungi kunda bu rol murakkablashib bormoqda, chunki 
yo‘l operatori endi faqat o‘ziga tegishli bo‘lmagan raqamli va jismoniy 
infratuzilmadan foydalanishi mumkin. 
Hozirgi infratuzilma svetoforlar, o‘zgaruvchan xabarlar va sobit 
belgilar kabi turli xil "jismoniy" yo‘l belgilari bilan allaqachon keng 
tarqalgan. Ular qo‘lda boshqariladigan transportni tartibga solish va 
transport foydalanuvchilarini qoidalar haqida vizual tarzda xabardor 
qilish uchun ishlatiladi. Qachonki bu ma'lumot raqamli iqtisodiyotni 
rivojlantirish uchun raqamli tarzda taqdim etilishi kerak bo‘lsa, infratu-
zilma va zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan transport vositalari 
o‘rtasidagi aloqani osonlashtirish kerak. 
Infratuzilma va transport foydalanuvchilari o‘rtasida qisqa maso-
fali aloqani osonlashtirish uchun infratuzilma aloqa vositalari bilan 
jihozlanishi kerak.
Uzoq masofali aloqa uchun aqlli texnologiyalar bilan jihozlangan 
transport vositalari uyali aloqa bazali stansiyalarga ulanadi, ular orqali 
infratuzilma aloqasi olinadi. 
Bu bir tomonlama aloqa emas: transport vositalarining o‘zi ham "ha-
rakatlanuvchi sensorlar" vazifasini bajaradigan infratuzilmaga o‘z vaqtini, 
o‘rnini va agar mavjud bo‘lsa, aloqa bo‘linmalariga va yoki bulutga ko‘p-
roq sensorli ma'lumotni yetkazadi. Raqamli infratuzilma ushbu ma'lu-
motlardan foydalanadi, operatsion infratuzilma esa bu ma'lumotdan o‘z 
transportini boshqarishni optimallashtirish uchun foydalanishi mumkin. 
Transport foydalanuvchilari yo‘l belgilari, yo‘laklar, ko‘priklar, 
tunnellar, chorrahalar, yo‘laklar, yoritish, to‘siqlar va boshqalar kabi 
infratuzilmaning turli elementlari bilan kurashishlari kerak. Ya’ni, 
avtomobil transportida yuqori darajadagi avtomatlashtirishni ta'minlash 
uchun jismoniy infratuzilmani moslashtirish talab qilinishi mumkin. Bu 
esa transport infratuzilmasini yangidan loyihalash ehtiyojini tug‘diradi.
• Infratuzilmani loyihalash: ayniqsa avtotransportda, avtomatlash-
tirilgan avtotransport vositalarining yuqori darajasini osonlashtirish 
uchun yo‘l dizayniga o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin. Umuman olgan-
da, bu kutilmaydi yo‘llarni loyihalash qoidalari tez orada o‘zgaradi, 
chunki yo‘llardan ko‘p yillar davomida oddiy yo‘l foydalanuvchilari 
foydalanadilar. Avtomatlashgagan boshqaruvga ega avtomobillarni ko‘-
payishi esa eski yo‘llarni yangicha loyihalash ehtiyojini yuzaga keltiradi. 

---

195 
Avtomatlashtirilgan boshqaruv va transport uchun mavjud jismoniy 
infratuzilmani moslashtirish va yangi raqamli infratuzilmani o‘rnatish 
ehtiyojlari avtotransportni avtomatlashtirishning yuqori darajalari bilan 
ortishi mumkin. Shu bilan birga, ba'zi diqqatga sazovor joylar mavjud: 
Qatlamlarni birlashtirish, ayniqsa, shpal va shoshilinch yo‘llarni 
birlashtirish alohida e'tibor talab qiladi, chunki oddiy yo‘l belgilari odam 
haydovchilari uchun aniq bo‘lishi mumkin, lekin avtomatlashtirilgan 
transport vositalari uchun (avtomatik ravishda) emas. 
• Avtomobil yo‘llari, respublika, mintaqaviy yo‘llar, mahalliy 
yo‘llar, asosiy transchegaraviy yo‘nalishlar va shaharlardagi chiziqli 
belgilarning munosib, izchil sifatli ko‘rinishi (aks etishi va kontrasti) 
shaharlardagi harakat xavfsizligi nazoratni osonlashtiradi. Avtomat-
lashgan transport vositalari uchun bu sensorlar kutgan eng zamonaviy 
texnologiyalarga mos kelishi kerak. 
• Avtotransport sensorlari uchun transport infratuzilmasi belgilarini 
(standartlashtirilgan yo‘l belgilari, tezlikni chegaralash belgilari, shartli 
belgilar va boshqalar) yaxshi ko‘rinishi, aniq ko‘rinishi, yaxshi saqla-
nishi va standartlashtirilishi kerak. 
• Aloqa infratuzilmasi barcha kerakli ma'lumotlarni taqdim etish 
uchun zarur bo‘lgan ulanishni ta'minlaydigan zamonaviy raqamli 
texnologiyalar bilan jihozlanishi kerak. 
Intelektual transport tizimlarining rivojlanishi jismoniy infratuzil-
ma ehtiyojlarini o‘zgartirishi kutilmoqda. Bir qator yangi transport 
xizmatlari joriy etilgandan so‘ng, to‘xtash joylari va yo‘l chetlarini 
boshqarish (yo‘laklardan foydalanish va ularga kirish) asosiy muammo 
hisoblanadi. Rejimlar va xizmatlarning ko‘payishi bilan yo‘l chetida 
(ko‘pincha allaqachon) cheklangan to‘xtash joylariga talab katta bo‘ladi. 
Taksi va undan foydalanishning ko‘payishi, transport xizmatlari, tak-
silar, o‘tish va ketish joylariga, qabul qilish va tushish punktlariga 
talabni oshiradi. E'tiborli jihati, nafaqat yo‘lovchilarni tashish uchun joy 
kerak, balki elektron tijoratning o‘sishi ham yetkazib berish uchun 
yig‘ilish va tushish joylariga bo‘lgan ehtiyojni keltirib chiqaradi. Umu-
miy avtomobillarning ko‘payishi bu mashinalar uchun alohida to‘xtash 
joylarini ajratishga olib keladi.
Velosipedlar va elektron skuterlar kabi avtotransport vositalarining 
ko‘payishi bilan to‘xtash joylarining miqdori, ularni qayerda va qanday 
qilib to‘xtatish va zaryadlash muammoga aylanadi. Hozirda dunyoning 

---

196 
ko‘plab shaharlari bu borada tajriba orttirdilar va turli xil yechimlarni 
qabul qildilar (ajratilgan to‘xtash joylaridan tortib, avtotransportlar so-
nini tartibga soluvchi, foydalanuvchilar uchun to‘xtash joyi ko‘rsat-
malari va jarimalargacha). 
Bir nechta rejimda yo‘lakka chiqish istagi ortishi, shuningdek, 
transport vositalari va rejimlar o‘rtasidagi ziddiyatlarni oldini olish 
uchun yo‘lni boshqarish zarurligini ko‘rsatadi. Velosipedchilar va 
jamoat transporti xizmatlarining raqobatbardosh ehtiyojlari - yo‘lakka 
chiqish va yo‘l bo‘ylab sayohat qilish bilan bog‘liq muammolar yanada 
kuchayadi, chunki har bir rejimda odamlarning ehtiyojlari bor. Agar bu 
muammo yaxshi boshqarilmasa, yo‘llarni to‘sib qo‘yadigan transport 
vositalari, shuningdek, rejimlarning o‘zaro ta'siri natijasida baxtsiz 
xodisalar tez -tez uchrab turishi mumkin. 
Yana bir muhim masala - markazlarga ehtiyoj. Intellektual 
transport tizimlari har xil transport rejimlarining uzluksiz zanjiri 
g‘oyalariga asoslanganligi sababli, rejimlar almashinuvini ham 
osonlashtirish kerak. Yo‘lovchilarni tashish uchun markaz - bu turli 
joylar va rejimlardan kelgan yo‘lovchilar rejimini o‘zgartirishi mumkin 
bo‘lgan jismoniy joy. Masalan, yo‘lovchi o‘z mashinasini qo‘yib, jamoat 
transportida davom etishi yoki poezddan tushib taksi xizmatidan foyda-
lanishi mumkin. Buning uchun qulay joy kerak. Ko‘pincha, bunday 
joylar nafaqat transport xizmatlariga, balki makon sifatiga, rejimlar 
orasidagi oqimga va foydalanuvchi uchun zarur bo‘lgan qulayliklarga 
ham e'tibor berishni talab qiladi. 
Transport sohasida xususiy kompaniyalarning ishga tushishi bilan, 
infratuzilma har doim ham davlat tasarrufida bo‘lmasligi mumkin. 
Mamlakatimizda ham bu jarayon sekin astalik bilan amalga oshmoqda. 
Avtomabil yo‘llaridagi kuzatuv kameralari, radar va lidarlarni davlat 
sherikchiligi asosida jismoniy shaxslar tomonidan tasarruf etilmoqda. 
Taksi xizmatlari va yo‘lovchi tashish boshqa turlari ham xususiy 
kompaniyalar tomonidan boshqarilmoqda. 
Xulosa qilib aytganda transport iqtisodiy o‘sish va globallashuvda 
muhim rol o‘ynaydi, lekin ko‘pchilik turlari havoni ifloslantiradi va 
katta miqdorda erdan foydalanadi. U davlat tomonidan katta miqdorda 
subsidiyalangan bo‘lsa-da, transport harakatini ta'minlash va transport-
dan samarali foydalanish uchun transport infratuzilmasini yaxshi reja-
lashtirish juda muhimdir.