Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

Yoqubov M.SH.
(TDTrU, “Transport logistikasi”
kafedrasi 4-bosqich talabasi), 
Irisbekova М.N.
(TDTrU, “Transport logistikasi”
kafedrasi i.f.d., professor) 
 
TRANSPORT LOGISTIKASIDA RAQAMLI 
TEXNOLOGIYALAR 
Transport-logistika sohasining muammolari va istiqbollari ko‘rib 
chiqildi. Transport kompaniyalari tomonidan qo‘llaniladigan eng keng 
tarqalgan innovatsion texnologiyalar tа’kidlandi. Transport-logistika 
sohasini raqamlashtirishga to‘sqinlik qiluvchi omillar, shuningdek, 
innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etishga tа’sir etuvchi 
omillar tahlili o‘tkazildi. Transport logistikasining raqamli texnologiya-
larini rivojlantirish sohasidagi davlat siyosati o‘rganildi. Yaqin kelajakda 
transport logistikasining raqamli makonining shakli aniqlandi. Global 
transport-logistika infratuzilmasida qo‘llanilayotgan raqamli texnolo-
giyalarning kompaniyalar faoliyatiga tа’siri ko‘rib chiqildi. Hozirda 
iqtisodiyotni raqamlashtirish shartlari taqozo etayotgan transport kompa-
niyalarining 
innovatsion 
texnologiyalardan 
foydalanishi 
uning 
tarmoqdagi raqobatdosh ustunliklariga bevosita taʼsir qiladi, degan 
xulosaga kelindi.
Bugungi kunda ishlab chiqarishni kompyuterlashtirish va iqtiso-
diyotni globallashtirishning zamonaviy sharoitida yangi raqamli hayot 
tarzi jadal shakllantirilmoqda. Iqtisodiy jarayonlarni raqamlashtirish, 
faoliyatning barcha sohalariga innovatsion texnologiyalarni joriy etish 
bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Shu sababli, tashkilotlarning raqobat-
dosh ustunliklariga va ularni boshqarishning samarali usullariga yangi 
talablar qo‘yiladi [5].
O‘zbekistonda ham, butun dunyodagidek raqamlashtirilgan sohalar 
qatorida raqamli texnologiyalar allaqachon ushbu sohaning ajralmas 
qismiga aylangan transport logistikasi muhim o‘rin tutadi. Tashuvchilar, 
mijozlar va mijozlar o‘rtasida zudlik bilan mа’lumot almashinuvi 
mavjud bo‘lmaganda, bozor talablariga darhol javob berish imkoniyati 
tа’minot zanjirlari ishini samarali rivojlantirish va tashkil etish 
zamonaviy texnologiyalarsiz mumkin emas [1].

---

378 
Ushbu tadqiqotning nazariy va uslubiy asosi raqamli iqtisodiyot, 
raqamli transformatsiya, raqamli texnologiyalar tushunchalariga 
asoslanadi, bu esa tadqiqot predmeti – raqamlashtirish sharoitida 
transport logistikasi faoliyatiga murojaat qilish imkonini beradi. 
Raqamli texnologiyalar hozirgi vaqtda transport kompaniyalari 
muvaffaqiyati va raqobatbardoshligining asosiy elementi hisoblanadi, 
chunki ular ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati va tezligiga bevosita tа’sir 
qiladi. Sanoatni raqamlashtirish sharoitida paydo bo‘lgan keskin raqobat 
sharoitlari katta va kichik tashkilotlarning egalari kompaniyaning 
bozorda ishonchli mavqeiga olib keladigan va yuqori maqsadlarga 
erishishga hissa qo‘shadigan yo‘llarni izlashlariga olib keldi.
O‘zbekiston 
Respublikasi 
kompaniyalarida 
transport 
xarajatlarining o‘sishiga yordam beradigan asosiy sabab - bu alohida 
tashkilotlar darajasida ham, umuman mamlakatda ham etarli darajada 
samarali boshqaruv va ichki logistika mexanizmlarini shakllantirish 
yo‘lga qo‘yilganligi: bu omillar yuk tashishning sezilarli masofalari va 
avtomobil yo‘llarining past sifat darajasi bilan bog‘liq. Ular shuningdek, 
xom ashyoga e’tiborning kuchayishi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning 
notekis taqsimlanishi, eksportga yo‘naltirilganligining ustunligi, 
tovarlarni taqsimlash kanallari orqali tashish vositalarining mа’naviy va 
texnologik eskirishini o‘z ichiga olishi mumkin. 
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilgan 
transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish yanada rivojlantirish 
uchun mа’lum zamin yaratish va yuk tashishga bo‘lgan talabni qondirish 
imkonini berdi. Iqtisodiy islohotlar dasturi amalga oshirilgandan beri 
xususiy sektor ustunlik qildi. Xususiy korxonalar bugungi kunda yuk 
tashishning 95,8 foizini avtomobil transportida amalga oshirmoqdalar. 
Hozirgi sharoitda transport-logistika sohasini rivojlantirishning 
strategik maqsadlarini ishlab chiqish logistikaning strategik tendentsiya-
larini belgilash bilan bog‘liq transport sohasining hozirgi holati va 
rivojlanishidagi to‘siqlarni har tomonlama tahlil qilgan holda amalga 
oshirilishi kerak. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 28-apreldagi 
“Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risi”dagi PQ-4699-son qaroriga muofiq “Chegara 
o‘tkazish punktlari orqali harakatlanayotgan avtotransport vositalari va 
ularda tashilayotgan tovarlar nazoratini olib boruvchi “Transport 

---

379 
nazorati” avtomatlashtirilgan axborot tizimini ishga tushirish loyihasi 
ishlab chiqildi [2]. 
Xalqaro transport va logistika sanoati COVID-19 pandemiyasi 
davrida eng ko‘p zarar ko‘rgan sohalardan biri bo‘ldi. Salbiy oqibatlar 
turli tarkibiy qismlarga asoslanadi, masalan, davlat chegaralarining 
yopilishi, odamlar va tovarlarning harakatlanishiga cheklovlar joriy 
etilishi, talab va xarid qobiliyatining pasayishi. Raqamlashtirish doira-
sidagi ana shunday omillar majmuasi transport-logistika infratuzil-
masining barcha jabhalariga, shaharlarda shaxsiy va jamoat 
transportidan foydalanishdan tortib, mamlakatlar ichida va mamlakatlar 
o‘rtasida yuk tashishni amalga oshirishgacha bo‘lgan barcha jabhalariga 
tа’sir ko‘rsatdi. Shunga qaramay, raqamli texnologiyalar va 
raqamlashtirish transport-logistika sektori elementlarini o‘zgartirib, 
transport 
logistikasi 
doirasida 
o‘zining birgalikdagi tа’sirini 
kengaytirishda davom etmoqda. 
Keng mа’noda raqamlashtirish jarayoni axborotni qayta ishlash, 
yaratish va almashishga qaratilgan innovatsion texnologiyalardan faol 
foydalangan holda ijtimoiy-iqtisodiy sohani o‘zgartirishni anglatadi. 
Bugungi kunda iqtisodiyotni raqamlashtirish doirasida logistika 
xizmatlari bozorida xarajatlarni optimallashtirish va kompaniyaning 
logistika xizmati darajasini oshirish imkonini beruvchi ko‘plab raqamli 
texnologiyalar mavjud. Logistikadagi innovatsion jarayonlar mijozlar va 
tashuvchilar, tovarlar va xizmatlar haqidagi mа’lumotlarga tezkor kirish 
hisobiga yuk tashish samaradorligini oshirishga yordam beradi. 
Yangi kelganlar transport xizmatlari bozoriga kirib, o‘z faoliyatini 
innovatsion texnologiyalardan foydalangan holda qurmoqdalar. Ushbu 
segment doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va agar o‘rta darajadagi 
transport kompaniyalari o‘zlarining yuk tashishlarini tashkil qilishda 
raqamli texnologiyalarni joriy etish uchun etarli moliyaviy resurslarga 
ega bo‘lmasa, bir necha yil ichida ular bozorni tark etishga majbur 
bo‘ladi. Bugungi kunda transport-logistika sohasini raqamlashtirishga 
to‘sqinlik qilayotgan bir qator omillarni aniqlash mumkin: 
- transport kompaniyalari tomonidan o‘zgartirish zarurligini 
tushunish; 
- transport kompaniyalarining o‘zgarishlarga tayyorligi; 
- moliyaviy imkoniyatlar; 
- kompaniyaning hajmi; 
- professional xodimlar [4]. 

---

380 
Shunday qilib, yuk tashishning rentabelligi va past rentabelligining 
asosiy tarkibiy qismlari eskirgan transport texnologiyalari, past mehnat 
unumdorligi, tа’mirlash ishlarining yuqori xarajatlari, shuningdek, 
yoqilg‘i va ehtiyot qismlar narxining oshishi hisoblanadi. Transport 
industriyasini rivojlantirishga investitsiyalarni jalb etishdagi qiyin-
chiliklar transport-logistika tashkilotlarining past investitsion salohiyati, 
uzoq muddatli qarz mablag‘larini jalb etishning qiyinligi hamda xususiy 
va davlat sherikligining rivojlanmaganligi bilan bog‘liq. Bugungi kunda 
mavjud asosiy fondlardan foydalanish hajmi ortishi natijasida transport-
logistika tashkilotlari tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmi ortib 
bormoqda. Bunday sharoitda mahalliy korxonalarning raqobatbardoshlik 
darajasining pastligi va jahon bozorida raqobatbardosh bo‘la olmaslik 
muhim muammo hisoblanadi [6]. 
Eng avvalo, transport-logistika sohasini raqamli transformatsiya 
qilish global iqtisodiy makon oldida turgan strategik va boshqaruv 
vazifasidir. Bugungi kunda boshqaruvning yangi samarali usullari ishlab 
chiqilmoqda. Logistika oldida turgan strategik vazifalardan biri bu jahon 
logistika tizimlarining ishlash modellarining turli variantlarini qurishdir. 
Transport-logistika sohasini raqamlashtirishga taʼsir etuvchi oltita guruh 
omillari mavjud: - iqtisodiyotni raqamlashtirish (raqamli texnologiya-
lardan foydalangan holda yangi biznes modellarini ishlab chiqish, 
axborot va raqamli platformalarni yaratish va joriy etish); 
- 
iqtisodiyotni 
raqamlashtirish 
(raqamli 
texnologiyalardan 
foydalangan holda biznesning yangi modellarini ishlab chiqish, axborot-
raqamli platformalarni yaratish va joriy etish) 
- biznes jarayonlariga yangi texnologiyalarni joriy etish (masalan, 
sun’iy intellekt texnologiyalari, blokcheyn texnologiyalari va 
boshqalar); 
- ichki bozorlarni o‘zgartirish (biznes tomonidan elektron tijorat 
elementlarini joriy etish); 
- tijorat jarayonlariga raqamli texnologiyalarni joriy etish 
(transport va saqlash uskunalari).
Kelajakda faol foydalaniladigan robotlashtirish jarayonlari 2021 
yilga kelib ushbu segmentning jahon bozorini 35 foizga oshiradi [3].
Zamonaviy avtomashinalar ishlab chiqaruvchilari hozirda kompyu-
terlar kabi “aqlli” avtomobillarni yaratmoqdalar, ularda haydovchilar 
o‘rnatilgan sensorlardan avtomobilning ishlashi haqida mа’lumot 
olishlari mumkin. "Aqlli" dvigatellardan foydalanish ish sharoitlariga 

---

381 
qarab turli yonilg‘i manbalarini almashtirishga yordam beradi. 
Avtotransportga o‘rnatilgan dasturiy tа’minot avtomobilni o‘z-o‘zidan 
tiklash, baxtsiz hodisalardan qochish, nosozliklarni topish va tuzatish 
imkonini beradi. 
Raqamli transformatsiya sharoitida transport va logistika 
infratuzilmasida qo‘llaniladigan eng so‘nggi innovatsion vositalar 
xarajatlarni oshirmasdan bajarilgan ishlar sifatini saqlab qolish bilan 
birga ularning xarajatlarini optimallashtirishga yordam beradi.