Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

Moliyaviy hisobotni xalqaro standartlari va O‘zbekiston 
Respublikasining milliy buxgalteriya hisobi standartlari o‘rtasidagi
farqlar [3], [4]. 
Taqqoslanadigan 
harakatlar, 
ko‘rsatkichlar, hisobot 
Moliyaviy hisobotni 
xalqaro standartlari 
Buxgalteriya hisobining 
milliy standartlari 
Moliyaviy hisobotni taqdimoti 
Hisobot tuzilmasi 
Moliyaviy hisobotni xal-
qaro standarti
 
(IAS) 1 
"Moliyaviy hisobotlarni 
taqdim etish" standart 
hisobot tuzilmasini 
o‘rnatmaydi, lekin mod-
dalarning minimal ro‘y-
xatini o‘z ichiga oladi. 
Buxgalteriya hisobining 
Milliy standartlari 
BXMS №1 "Hisob siyo-
sati va moliyaviy 
hisobot" hisobotning 
ma'lum bir shaklini 
belgilaydi. Moliyaviy 
hisobotda ma'lum bir 
tuzilma kuzatilishi kerak 
(ko‘rsatkichlar nomi, satr 
kodlari, hisobot davri 
boshidagi va oxiridagi 
miqdor va boshqalar). 

---

200 
Moliyaviy holat 
to‘g‘risidagi hisobot 
(buxgalteriya balansi) 
Kompaniya aktivlar va 
majburiyatlarni joriy va 
uzoq muddatliga 
ajratmasdan, ularning 
likvidligi tartibida aks 
ettiradi. 
Balans 2 qismdan iborat: 
1) aktivlar (korxona 
mablag‘lari), ular, o‘z 
navbatida, joriy va uzoq 
muddatli aktivlarga 
bo‘linadi; 
2) majburiyatlar 
(korxona mablag‘lari 
manbalari), ular o‘z mab-
lag‘lari manbalariga va 
majburiyatlarga 
bo‘linadi. 
Moliyaviy natijalar 
to‘g‘risida hisobot 
Xarajatlar quyidagicha 
tasniflanadi: 
1) funktsiyasi bo‘yicha 
(tannarx, tijorat, 
boshqaruv va boshqa 
turdagi xarajatlarni o‘z 
ichiga oladi); 
2) mazmuni bo‘yicha 
(ish haqi, amortizatsiya, 
ijara va boshqalarni o‘z 
ichiga oladi) 
Xarajatlar funktsiyalari 
bo‘yicha tasniflanadi 
(shu jumladan operatsion 
xarajatlar, favqulodda 
xarajatlar, moliyaviy 
xarajatlar va boshqalar) 
Daromadlarning tasnifi 
Daromad quyidagicha 
tasniflanadi: tushumlar; 
boshqa operatsion 
daromadlar; aktsiyalarda 
ishtirok etishdan olingan 
daromadlar; moliyaviy 
daromad. 
Daromadlar quyidagi-
larga bo‘linadi: tushum-
lar, asosiy faoliyatdan 
olingan daromadlar, 
moliyaviy faoliyatdan 
olingan daromadlar, fav-
qulodda foyda, sof foyda 
Foyda va zararni qoplash 
Kompaniyalar o‘xshash 
operatsiyalar guruhidan 
kelib chiqadigan foyda 
va zararlarni ko‘rsatadi-
lar, ijobiy va salbiy 
valuyta kurs farqlari, 
daromadlar va zararlarni 
qoplaydilar. 
Kompaniyalar yakuniy 
moliyaviy natijani (foyda 
va zarar) ko‘rsatadi, ular 
alohida buxgalteriya 
hisoblarida qayd etiladi. 
Pul oqimi to‘g‘risidagi 
hisobot 
Korxonalar to‘g‘ridan-
to‘g‘ri yoki bilvosita 
usulda tuzilgan hisobotni 
taqdim etadilar 
Korxonalar asosan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri usulda 
tuziladigan pul oqimlari 
to‘g‘risidagi hisobotni 
taqdim etadilar 

---

201 
1-jadval tahlili shuni ko‘rsatdiki, moliyaviy hisobotning xalqaro 
standartlari qonunchilik shakllariga emas, balki amalga oshirilgan ope-
ratsiyalarning iqtisodiy mohiyatiga asoslanadi, chunki Moliyaviy hiso-
bot xalqaro standartining asosiy tamoyili iqtisodiy mazmunning shakl-
dan ustunligi hisoblanadi. Milliy standartlar buxgalteriya hisobining 
texnik tomonini va barcha buxgalteriya operatsiyalarini hujjatlashtirishni 
qat'iy tartibga soladi. Bu xorijlik investorlar uchun zarur axborot muhi-
tini ta’minlash va xalqaro moliya bozorlariga chiqish imkoniyatlarini 
kengaytirishga to‘sqinlik qilishi mumkin. 
Bundan tashqari, moliyaviy hisobot xalqaro standartlaridan foyda-
lanish quyidagi sabablarga ko‘ra bo‘lishi mumkin: 
- qonuniy talablar; 
- investorlarni izlash; 
- korxonalarning investorlar va mijozlar uchun jozibador bo‘lishga 
intilishi; 
- xalqaro auditorlik kompaniyasi tomonidan tasdiqlangan ishonchli 
va tushunarli moliyaviy ma'lumotlarga bo‘lgan ehtiyoj; 
- muayyan moliyalashtirish yoki hamkorlik shartnomalarini tuzish 
va bajarilishini tasdiqlash uchun zarur shart. 
Shuningdek, moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o‘tish 
korxonalarga katta afzalliklarni beradi. Ulardan asosiylari quyidagilar-
dan iborat: 
- xorijiy investorlarning ishonchini oshirish; 
- investitsiyalar va yuqori malakali mutaxassislarni yanada 
kengroq jalb qilish imkoniyati; 
- yanada toza va ochiq ishbilarmonlik muhitini shakllantirish va 
O‘zbekistonning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuviga hissa 
qo‘shish. 
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasining milliy buxgalteriya 
hisobi standartlarini xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish bo‘yicha 
ishlar 
davom 
ettirilmoqda. 
2020-yil 
24-fevralda 
O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning “Moliyaviy hisobot xalqaro 
standartlariga o‘tish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 
4611-son qarorida moliyaviy hisobot xalqaro standartlarini korxonalarda 
joriy etish jarayonini tubdan qayta ko‘rib chiqish belgilangan: 
- moliyaviy hisobot xalqaro standartlariga ixtiyoriy o‘tish; 

---

202 
- 2021 yildan boshlab aksiyadorlik jamiyatlari, tijorat banklari, 
sugʻurta tashkilotlari, yirik soliq toʻlovchilar qatoriga kiritilgan yuridik 
shaxslar uchun BHMSga majburiy oʻtish nazarda tutilgan [3]. 
Xalqaro standartlarni qo‘llash sharoitida moliyaviy hisobotni 
yanada takomillashtirish uchun quyidagilar zarur: 
1. Moliyaviy hisobot xalqaro standartlariga muvofiq milliy buxgal-
teriya hisobi standartlarini yanada uyg‘unlashtirishni amalga oshirish. 
2. Korxonalarning moliyaviy va buxgalteriya xizmatlari xodim-
larini “Moliyaviy hisobot xalqaro standartlari” kurslari bo‘yicha o‘qitish 
va xalqaro sertifikatlar olish. Moliyaviy hisobot xalqaro standartlariga 
muvofiq samarali sertifikatlashtirish tizimining joriy etilishi buxgalteriya 
hisobi va audit sohasida xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni yanada 
kengaytirishga olib keladi. 
3. “Buxgalteriya hisobi” va “Audit” fanlari bo‘yicha oliy ta’lim 
muassasalarining ta’lim dasturlari mazmuniga moliyaviy hisobot xalqaro 
standartlarini chuqur o‘rganishga yo‘naltirilgan konseptual o‘zgarish-
larni kiritish. 
4. Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari pedagog kadrlarini qayta 
tayyorlash va malakasini oshirish. 
5. Oliy ta’lim muassasalarining ta’lim dasturlari va professional 
buxgalter va auditorlar malakasini oshirish dasturlari sifatini monitoring 
qilish. 
Shunday qilib, O‘zbekistonda buxgalteriya hisobi va moliyaviy 
hisobot tizimini xalqaro standartlar asosida yanada isloh qilish bo‘yicha 
yuqoridagi chora-tadbirlarning amalga oshirilishi milliy iqtisodiyotni 
modernizatsiya va liberallashtirishda buxgalteriya hisobi tizimining 
rolini sezilarli darajada oshiradi. Bizning fikrimizcha, kelgusi yillarda 
yanada tubdan texnologik o‘zgarishlarni kutish kerak, bu esa mos 
ravishda moliyaviy hisobotni rivojlantirish tendentsiyasiga ta'sir qiladi.