Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
Yuldasheva S.A, Kurbanova M.N. 
 
"UNIVERSITET − KORXONA"KOMPLEKS TIZIMI 
 
Har qanday ishlab chiqarish yakuniy natijaga ega, ta'lim muas-
sasalari ham ishlab chiqaruvchilardir, ammo yakuniy natijalar ishlab 
chiqarilayotgan kadrlarning sifati hisoblanadi. Bitiruvchilarning sifatini 
qanday baholash mumkin? Menimcha, bitiruvchining sifatini baho-
lashning asosiy mezoni uning mutaxassisligi bo‘yicha ishga joylashishi 
hisoblanadi. Shuning uchun, ushbu maqolada biz ta'lim muassasasi va 
bitiruvchilarning iste'molchilari, ya'ni korxonalarning o‘zaro ta'sir 
mexanizmini ochishga qaror qildik. Universitetlar va korxonalar o‘rta-
sidagi hamkorlik masalalari global masalalar va xalqaro muammolar 
toifasiga kiradi. Shunday qilib, universitetlar va korxonalar o‘rtasidagi 
hamkorlik bo‘yicha TEMPUS dasturining tadqiqotiga ko‘ra [1], hamkor-
likning bu jihati butun dunyoda dolzarbdir. Biroq, rivojlangan G‘arbiy 
Evropa mamlakatlarida uzoq vaqtdan beri davom etadigan an'analar va 
hamkorlik shakllari, rivojlangan moddiy-texnologik baza mavjud bo‘lsa, 
Sharqiy Evropa, Markaziy Osiyo, Sharqiy O‘rta er dengizi mamlakat-
larida universitetlar va korxonalar o‘rtasidagi hamkorlik faqat dastlabki 

---

247 
qadamlarni qo‘yadi; bilim va texnologiyalarni uzatish uchun zarur 
bo‘lgan institutsional qo‘llab-quvvatlash tuzilmalari va platformalari 
mavjud emas. Mintaqalarda mavjud iqtisodiy ahvol va ayniqsa, ishlab 
chiqarish sohasi rivojlanish jarayonida yuzaga keladigan muammolar 
Oliy o‘quv yurtlari va korxonalar o‘rtasida hamkorlik qilish yo‘lidagi 
muhim to‘siq sifatida qabul qilinadi. Bunday hamkorlik uchun barqaror 
va qulay shart-sharoitlarni ta'minlash uchun hamma joyda samarali 
normativ-huquqiy va strategik baza yaratilmagan. Boshqa tomondan, 
o‘zaro ta'sir qiluvchi tomonlar hamkorlik qilish va uning talabini tushu-
nish istagi bor. Jamoatchilik va boshqaruv barcha darajalarda o‘zaro 
munosabatlar nafaqat hozirgi paytda, balki uzoq muddatda ham zarur 
ekanligini keng anglaydi. 
2014-yilda chop etilgan "Cooperation between Technical Univer-
sities and Industrial Enterprises" ilmiy ishlari to‘plamida Chexiya olim-
larining, mutaxassislarining va o‘qituvchilarining ilmiy tadqiqot mate-
riallari to‘plangan bo‘lib, unda ular nafaqat ushbu sohadagi o‘z tajriba-
larini tahlil qiladilar, balki Sharqiy Yevropa va Skandinaviyadagi bir 
necha mamlakatlardan hamkorlik namunalarini ham keltiradilar. 
Kollektiv monografiya ta'kidlaydi, Oliy o‘quv yurtlari va korxonalar 
o‘rtasidagi hamkorlik-oliy ta'lim sifatini oshirish va korxonalar faoli-
yatini yaxshilash uchun bir yo‘l va faktlar to‘plash, boshqa mamlakatlar 
pozitsiyasi bilan Chexiya Respublikasi o‘rnini solishtirish orqali oliy 
ta'lim muassasalari va sanoat sektori korxonalari o‘rtasidagi hamkorlik 
bilan bog‘liq − Ish beruvchilarning bitiruvchilarni tayyorlash sifati va 
talabalarning ish beruvchilaridan kutgan talablari muhokama qilinadi, 
texnik Oliy o‘quv yurtlari bitiruvchilarining kuchli va zaif tomonlarini 
tahlil qiladi. Muallif universitetlar va tijorat korxonalari o‘rtasidagi 
munosabatlarning afzalliklari va xavflarini muhokama qiladi. Talaba-
larning kelajakdagi ish joyidan umidlari va ularning Oliy o‘quv yurtlari 
va korxonalar o‘rtasidagi hamkorlikka bo‘lgan munosabati bilan bog‘liq 
masalalar muhokama qilindi. Biznes va Menejment fakultetida faoliyat 
yuritayotgan yosh o‘qituvchilar jamoasi Pragadagi Chexiya texnika 
universitetida shunga o‘xshash tajribaga asoslanib, talabalar, o‘qituv-
chilar va hamkorlik qiluvchi kompaniyalar vakillari o‘rtasida virtual 
aloqalar platformasi bo‘lgan elektron portalni modellashtirish va joriy 
etish jarayonini tasvirlab berdi. Oliy o‘quv yurtlari va universitetlar 
o‘rtasidagi hamkorlik muammolarining huquqiy jihatlari ham tavsif-

---

248 
langan, Brno texnika universiteti va tijorat korxonalari o‘rtasidagi ham-
korlikning huquqiy asoslari tahlil qilingan. Maqolalardan biri innovate-
sion markaz sifatida faoliyat yuritadigan notijorat tashkilot − Indutec, 
Belgiumbased-da tadqiqot, ishlab chiqish va innovatsiyalarning qiziqarli 
natijalari va tajribalarini o‘z ichiga olgan Belgiya universitetlari va 
firmalari o‘rtasidagi munosabatlarda innovatsion siyosatni rivojlan-
tirishga bag‘ishlangan. Chet eldan qimmatli tajriba sifatida, batafsil 
SWOT tahlillari yordamida Bratislava iqtisodiyot universitetida biznesni 
boshqarish fakultetining asosiy afzalliklari va imkoniyatlari tahlil 
qilinadi. Fakultetning zaif tomonlari va potentsial tahdidlari ko‘rsatiladi 
va uning rivojlanishiga yordam berish uchun eng katta imkoniyat, bosh-
qa narsalar qatorida, universitet va tijorat sohasi korxonalari o‘rtasida 
hamkorlikda taqdim etiladi [2]. 
Control Engineering xalqaro elektron portali tomonidan taqdim 
etilgan yangi nashr etilgan material Xitoyda universitetlar va korxonalar-
ning o‘zaro ta'sirini tasvirlaydi. Yaqinda ta'lim vazirligi Xitoy hukumati 
bilan birgalikda universitetlar va biznes o‘rtasida bir qator hamkorlik lo-
yihalarini tashkil etgani qayd etildi. Ushbu loyihalarda Omron, Rockwell 
Automation, Advantech kabi taniqli sanoat avtomatika ishlab chiqaruv-
chilari ishtirok etib, muhandislik mutaxassisliklari talabalaridan amaliy 
ish qobiliyatlarini yaxshilashga yordam beradi. Loyiha doirasida 
korxonalar tomonidan bir qator kollej va universitetlarni sanoat avto-
matizatsiyasi uchun zarur uskunalar ajratildi, muhandislik mutaxas-
sisliklari talabalari uchun o‘quv kurslari tashkil etildi, yetakchi talaba-
larni tanlash uchun professional mahorat tanlovlari o‘tkazildi. Ushbu 
loyihalar va tadbirlar kollej va Oliy o‘quv yurtlari talabalari tomonidan 
g‘ayrat bilan kutib olindi va ko‘plab arizalar to‘plandi. Ko‘plab shunga 
o‘xshash loyihalardan farqli o‘laroq, universitet va biznes o‘rtasidagi 
hamkorlik sohasidagi ushbu biznes loyihasi talabalarning amaliy 
muhandislik ko‘nikmalarini rivojlantirishga katta e'tibor beradi. Misol 
uchun, talabalarga texnik guruhlarni shakllantirish va amaliy qo‘lla-
nishning bir qator texnik masalalarini hal qilish talab qilinadi, masalan, 
harakat manipulyatorini boshqarish dasturini yozish va disk raskadrovka 
qilish yoki shahar suv ta'minoti loyihasini masofadan monitoring qilish 
tizimini ishlab chiqish. 
Innovatsion elektron portalda ko‘rib chiqilgan to‘plam va mate-
riallarning mavzusi va mazmuni oliy ta'lim muassasalari va korxonalar 

---

249 
o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik muammolari hamda ularning yechimlarini 
izlash dunyoning ko‘plab mamlakatlarida muhim, dolzarb va ustuvor 
ahamiyatga ega ekanligi haqidagi fikrni yana bir bor tasdiqlaydi. 
Korxonalar va universitetlar bu o‘zaro ta'sirni his qilishning turli 
jihatlariga ega. Bu qismida, biz Tempus dasturi tadqiqotchilar fikriga 
rozi mumkin, universitetlar va korxonalar o‘z sohasida har bir faoliyat 
va o‘z mantiq muvofiq faoliyat [3]. O‘zbekistonda ham ushbu sohada 
qadimiy an'analar va yutuqlar mavjud edi, ammo afsuski, so‘nggi 
yillarda ular ko‘p jihatdan yo‘qolgan. Shubhasiz, bu sohada boshqa 
mamlakatlar tajribasini qabul qilish kerak, lekin juda ehtiyotkorlik bilan 
va tanlab, chunki bir tomondan, O‘zbekiston ta'lim tizimi hali ham jahon 
standartlariga to‘liq mos kelmaydi (jarayon allaqachon ketgan bo‘lsa – 
da), ikkinchidan, O‘zbekistonning zamonaviy innovatsion rivojlanish 
sur'ati postsovet hududining boshqa ko‘plab davlatlariga qaraganda 
ancha yuqori. 
Universitetlar va korxonalar o‘rtasidagi hamkorlik yo‘nalishlari 
juda ko‘p qirrali bo‘lib, doimiy rivojlanishda. Nazariy tadqiqotlarda 
ushbu sohadagi asosiy tushunchalarni aniqlash, universitetlar va korxo-
nalar o‘rtasidagi hamkorlikning asosiy yo‘nalishlari, shakllari va usullarini 
tasniflash, 
shuningdek, 
ushbu 
sohadagi 
asosiy 
tushunchalar 
terminologiyasi bilan bog‘liq muammolar kam rivojlangan. Oliy o‘quv 
yurtlari va innovatsion korxonalar integratsiyasi sohasidagi asosiy tushun-
chalarni aniqlashtirish tavsiya etiladi. Ushbu tushunchalar hamkorlik – 
integratsiya − hamkorlik − strategik sheriklik shartlarini o‘z ichiga oladi. 
Ta'lim va ishlab chiqarish konsortsiumini rivojlantirish bo‘yicha 
olib borilgan tadqiqotlar natijasida hamkorlikning o‘zaro qiziqishini 
hisobga olgan holda quyidagi takliflarni taqdim etamiz: ishlab chiqarish 
bilan ta'lim konsortsiumi to‘g‘risidagi Nizomni ishlab chiqish va konsor-
sium faoliyatining samaradorligini baholash metodologiyasini ishlab 
chiqish. Shu bilan birga, ta'lim, fan sohasida hamkorlikning turli shaklla-
rini ta'minlash; oliy ta'lim muassasalari va ishlab chiqarish korxona-
larining innovatsion korporativ hamkorligini yaxshilash uchun axborot 
texnologiyalaridan foydalanish asosida hamkorlikdagi ishlar, yangi 
g‘oyalar, ishlanmalar va loyihalarning yagona ma'lumotlar bazasini 
yaratish uchun veb-saytlar yaratish; ta'lim sohasida innovatsion korpo-
rativ hamkorlik sifatini oshirish maqsadida oliy ta'lim muassasalarida 

---

250 
innovatsion korporativ hamkorlik tashkil etish bo‘yicha rahbarlikni 
ishlab chiqish.