Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

Trikotaj matolari assortimentlari.
Trikotaj matolari assortimenti to„qilishi, 
tuzilishi, ishlov berish turi, tolali tarkibi, ishlatilish sohasi va fizik-mexanik 
xossalari bo„yicha turli-tumandir. Trikotaj matolari massasi bo„yicha juda katta 
oraliqda, ya‟ni 1 m
2 
da 30 -840 g gacha bo„lgan og„irlikda ishlab chiqariladi.
Trikotaj tuzilishi bo„yicha arqoq bo„yicha va asos bo„yicha, sidirg„a va gulli 
to„qilgan turlarga bo„linadi. Ishlov berish turi bo„yicha xom, oqartirilgan, sidirg„a 
bo„yalgan, gul bosilgan, taralgan (tukli matolar) holda ishlab chiqariladi. Ishlatilish 
sohasi bo„yicha maishiy va texnik trikotaj turlariga bo„linadi. Maishiy trikotaj 
quyidagi mahsulotlar uchun tayyorlanadi: 
1.
Ichkiyimlar; 
2.
Ustkikiyimlar; 
3.
Noski-paypoqmahsulotlari; 
4.
Qo„lqopmahsulotlari; 
5.
Ro„mol-sharf va bosh kiyimlar. 
Yuqorida ko„rsatilgan har bir sinf alohida guruhlarga guruhlar esa kichik 
guruhchalarga bo„linadi. Trikotaj matosini to„qishda ishlatiladigan ip turi, 
yigirilganligi, ishlatilayotgan jihoz turi bo„yicha ham alohida belgilanadi. Birorta 
sinflanish trikotaj mahsulotlarni barcha ko„rsatkichlarini to„liq qamray olmaydi, 
shuning uchun mahsulotlar artikullar bilan belgilanib, har bir artikulda tegishli 
trikotaj mahsulot tayyorlangan ip turi, nomeri, ishlatilgan jihoz sinfi o„z aksini 
topadi.

---

96 
To„qimachilik materiallarining texnologik xossalari quyidagilar bilan 
baholanadi: 
- kirishishi;
- sitilishi (bichish jarayonida matoning asos yoki arqoq iplarining to„qimadan 
ajralib chiqib ketishi);
- cho„zilishi; 
- tikuv ninasi ta‟sirida teshilishi (prorubka). 
To„qimachilik materiallarining gigienik xossalariga quyidagilar tegishli: 
- gigroskopikligi (namlikni yutishi);
- havo o„tkazuvchanligi;
- issiqlikni ushlab turuvchanligi; 
- elektrlanishi.
To„qimachilik materiallarining fizik-mexanik xossalari: 
- pishiqligi (ma‟lum yuk ta‟sirida o„z musathkamligini saqlab qolishi);
- g„ijimlanuvchanligi;
- drapirlanishi (skladkalarni ushlab turuvchanligi). 
To„qimachilik materiallarining ekspluatatsion xossalari: 
- shakl saqlash qobiliyati; 
- pillinglanishi (mato yuzasida mayda tugunchalarni paydo bo„lishi); 
- elastikligi. 
To„qimachilik materiallarining geometrik xossalari: 
- yuzaviy (chiziqli) og„irligi; 
- eni; 
- uzunligi; 
- qalinligi.
To„qimachilik materiallarining solishtirma tavsifi quyidagi 13-jadvalda 
keltirilgan.

---

97 
4-jadval 
To„qimachilik materiallarining solishtirma tavsifi 
To„qimachilik materiallarining solishtirma tavsifi 
(kamayib borish tartibi bo„yicha) 
Mustahkamligi 
Kirishishi 
Gigroskopikligi 
Elastikligi 
Yuviluvchanligi 
Neylon 
Poliester 
Zig„ir 
Ipak
Paxta 
Akril 
Viskoza 
Atsetat 
Jun 
Elastan 
Jun 
Paxta 
Zig„ir 
Ipak 
Atsetat 
Paxta 
Zig„ir 
Ipak Viskoza 
Jun 
Atsetat 
Neylon 
Akril 
Poliester 
Elastan 
Elastan 
Neylon 
Jun 
Zig„ir 
Poliester 
Akril 
Viskoza 
Paxta 
Elastan 
Poliester 
Neylon 
Akril 
Ipak 
Atsetat 
Zig„ir 
Paxta 
Viskoza 
Jun 
To„qimachilik materiallari ishlatilish sohasi, qanday mahsulot olish ko`zda 
tutilgan 
bo`lsa 
shunga 
qarab 
quyidagi 
ketma-ketliklardagi 
pardozlash 
jarayonlaridan o„tkaziladi: 

---

98