Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

Partiyadagi mato bo„laklarini bir-biriga tegib turgan holda tikiladi. Bunda chok 
o„rni qalinlashmaydi va keyingi jarayonlarda turli nuqsonlarni kelib chiqishiga 
sabab bo„lmaydi.
Partiyaga ishlov berish jarayonlari va sifatini boshqarish uchun partiyalarga 
texnologik partiya tuzilib, partiya shu karta bilan birga xaraktalanadi. Bu kartada 
texnologik jarayonlar nom iva jarayonlarni olib borish tartiblari ko„rsatiladi. 
Partiya xar bir jarayondan o„tganda tegishli shaxs tomonidan texnologik kartaga 
belgi qo„yiladi. Yoki texnologik karta tegshili partiya o„tishi belgilangan 
talonlardan tashkil topgan bo„lib, har bir jarayondan so„ng ishchi kerakli talonni 
yirtib oladi. Shu talonlar soni bo„yicha ishchining ish hajmi aniqlanadi.

---

179 
Mato strukturasiga bog„liq ravishda (
komvol
-kostyumbop va kuylakli 
matolar va 
movut
-paltoli matolar) pardozlashga tayyorlash jarayoni o„zaro bir-
biridan farq qiladi. Xom mato tarkibiga kiruvchi va chiqarilishi lozim bo„lgan 
chiqindilar turkumiga junli moy qoldiqlari, oxorlovchi modda (yigirishda 
surtilgan), oxor va sellyulozali chiqindilar kiradi. Quyida movut va kamvol 
matolarga ishlov berish jarayonlari keltirilgan: 
Komvol matolar uchun: 
-tuk kuydirish; 
-yuvish; 
-karbonlash; 
-pishirish. 
Movut matolar uchun
: 
-tig„izlash; 
-yuvish; 
-karbonlash; 
-paxmoqlash. 
Bu jarayonlardan 2 xil maqsad ko„zda tutiladi: 
- matoni chiqindilardan tozalash - tuk kuydirish, yuvish va karbonlash;
- mato va tola strukturasini o„zgartirishi - tig„izlash, paxmoqlash. 
Tuk kuydirish
. Bobinani yigirish jarayonida buramaga kirmay qolgan 
tolalarning ozod uchlari xom mato yuzasiga chiqib turadi va unga paxmohlangan 
ko„rinish beradi. Bunday matoga suvli ishlov berish jarayonlarida mexanik ta‟sirlar 
natijasida bu tolachalar yanada tutamlashadi va mato yuzasida to„qima gulini aniq 
ko„rinmasligiga olib keladi, undan tashqari bo„yalgan matolarda ularning koloristik 
xususiyatlari kamayadi. Bunday matolar tuk kuydirish jarayonidan o„tkaziladi. 
Kamvol matolarni xammasi faqat tarkibida kapron tolasi bo„lmaganlari, tuk 
kuydirish jarayonidan o„tkaziladi. Tarkibida sintetik tola bo„lgan mato tuk 
kuydirish jarayonidan o„tkazilganda yuqori haroratda tola yumshab mato yuzasida 
qattiq shariklarni hosil bo„lishiga sabab bo„ladi. Oq rangli va tarkibida sintetik 
tolalar bo„lgan matolarni tuk kuydirish jarayoni o„rniga tuk kesish jarayonidan 
o„tkazish maqsadga muvofiq keladi. Agar xom mato tuk kuydirish va kesish 
jarayonlaridan o„tkazilmasa, u xolda tuk kesish jarayoni tayyor matoda o„tkaziladi. 
Tuk kuydirishi uchun Sellers (v=37-50 m/min), Tekstima (v=70-90 m/min) 
firmalarining tuk kuydirish mashinalaridan foydalaniladi. Jun matosi ikki taraflama 
gaz gorelkasi yuzasidan o„tadi va mato yuzasiga chiqb qolgan tolachalr kuyadi. 

---

180 
Tuk jarayonidan o„tgan mato yuzasida alangalanib qolgan tolachalar qoladi. Agar 
mato faqt jundan to„qilgan bo„lsa, bu muammo emas, chunki jun tolasi olovdan 
olingach darxol o„chadi. Agar mato tarkibida sellyuloza tolasi xam bo„lsa bu tola 
ancha vaqt cho„g„lanib turadi. SHuning uchun tuk kuydirish kamerasidan chiqgan 
mato sukno tortilgan valdan yoki ikki val orasidan o„tkaziladi. Keyin mto 
yo„nalishiga qarshi xarakatlanayotgan shetka bilan mato yuzasi tozalanadi. 
SHetkaga ventilyator o„rnatilgan bo„lib yonib kuygan maxsulotlarni shetkadan 
chiqarib yuboradi. Texnologik tartibga mos ravishda matoni xar ikala tarafi 1-2 
marotabadan tuk kuydirish jarayonidan o„tkaziladi. Tuk kuydirish ochiq alangada 
yoki qizdirilgan yuzada amalga oshiriladi. Qizdirilgan yuza harorati 1100-1200
0
C
haroratda bo„ladi.