Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

8 -MA’RUZA 
 To‘qimachilik yordamchi moddalari 
Reja: 
1.
Pardozlash jarayonida qo„llanadigan kimyoviy moddalar 
2.
Anionaktiv SAM lar 
3.
Kationaktiv SAM lar 
 
Pardozlash jarayonida qo‘llanadigan kimyoviy moddalar. 
Pardozlash 
jarayonida qo„llanadigan kimyoviy moddalar 2 ta asosiy guruhga bo„linadi: 
- asosiy moddalar; 
- yordamchi moddalar 
Yordamchi 
moddalar 
faollash 
katalizator, 
stabilizator, 
rang 
mustahkamlagichlar, ho„llovchi dispergator vazifalarini bajaradilar. Ularga 
quyidagi moddalar taalluqli: sirt aktiv moddalar (SAM), kislotalar, ishqorlar, 
oksidlovchi, qaytaruvchi, erituvchilar, polimer va polimer hosil qiluvchi moddalar, 
biriktiruvchilar, optik oqartiruvchi va boshqalar. 
 
SAM - suvda eriganda uning sirt tarangligi kamayadi. Ular uzun 
uglevodorod zanjiridan (10-20 ta uglerod atomli) va gidrofil guruhdan tashkil 
topgan. Shu gidrofil guruhlar suv molekulasi bilan vodorod bog„ orqali birikish 
qobiliyatiga ega. Guruhlarni suvda dissotsillanishi bo„yicha quydagilarga ajratiladi: 
 
SAM ning gidrofob qismi (radikali) yog„ qatoridagi yoki yog„-aromatik 
radikallari bo„lishi mumkin. Gidrofil qismi: –OH; -SO
3
Na; SO
2
CH
3
; -COOH; -
CH
2
-CH
2
-CH
2
-OH, -NH
2
guruhlarni tutgan bo„ladi. SAM eritmalarda kolloid 
zarracha molekula va ion ko„rinishda bo„ladi. 

---

84 
SAM quyidagi xossalarni namoyon etadi: ho„llovchi, dispergator, emulgator, 
yuvuvchi, rang tekislovchi, ko„pik hosil qiluvchi, yumshatuvchi, antistatik va 
boshqalar. Ularning bunday xossalarga ega bo„lishlariga sabab, sirt tarangligini 
kamayishi va suvda erimaydigan moddalarga gidrofob qismini sorbsiyasidir.