Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi harbiy-tibbiyot fakulteti

Xaritada masofani va yo„nalishning masofasini o„lchash. 
Topografik xaritada masofani o„lchash uchun quyidagi ishlar bajariladi:
masofa aniqlanayotgan chiziq xaritalarda o„lchanadi;
xarita masshtabidan foydalanib,o„lchangan chiziqning yer yuzasidagi 
uzunligi aniqlanadi. Xaritadagi nuqtalarning oraliq masofasini sonli o„lcham 

---

361 
yordamida aniqlash uchun, o„lchagich (sirkul) bilan oraliq masofa o„lchanib 
(santimetrda), o„lcham qiymatiga ko„paytiriladi. 
Masalan, 1:50 000 o„lchamli xaritada (o„lcham qiymati 500 m) ikkita 
mo„ljallar oraliq masofasi 4,2 sm ga to„g„ri kelsin, u holda shu mo„ljallar 
orasidagi masofa 4,2x500=2100 m ga teng bo„ladi. Ikki nuqtalar oralig„idagi 
katta bo„lmagan masofani chiziqli o„lcham yordamida oson aniqlash mumkin. 
Buning uchun (sirkul) o„lchagich bilan xaritadagi o„lchangan oraliq masofa 
ko„rsatkichi o„zgartirilmasdan chiziqli masshtabga qo„yilib, metr yoki 
kilometrda hisob olinadi. Rasmdagi o„lchangan masofa 2100 m ga teng. Turli 
yo„nalishda bo„lgan nuqtalar oralig„idagi katta masofalar, odatda uzun chizg„ich 
yoki (sirkul) o„lchagich yordamida o„lchanadi. Chizg„ich yordamida xaritada 
masofani aniqlashda sonli o„lcham (masshtab) dan foydalaniladi.
38-rasm. Xaritada masofani o„lchash 
O„lchagich bilan masofani aniqlashda uning oralig„ini (qadamini) kilometrlar 
butun soniga to„g„rilab, xaritada o„lchanayotgan masofada o„lchagich(sirkul) 
ning butun qadamlari soni o„lchanadi. Egri chiziqlar masofasiniham shu usul 
bilan o„lchanadi, faqat bunda sirkulo„lchagich «qadami» o„lchanayotgan 
masofani egriligi va uzunligiga qarab 0,5 yoki 1sm olinadi.