267
5.2. Havo razvedkasi
Havo razvedkasi
turli razvedka uskunalari, optik kuzatuv asbob-uskunalari,
sur‟atga olish uskunalari va radioelektron vositalar bilan jihozlangan jangovar va
razvedka olib borish uchun mo„ljallangan aviatsiyaning samolyot va
vertolyotlarida olib boriladi.
Havo razvedkasining kuch va vositalari qo„qqisdan va tezkorlikda
dushmanning o„rnashgan hududining ichkarisida parvoz
qilib qisqa vaqt ichida
dushman qo„shinini harakatlanishini va o„rnashgan hududini, YAQQ vositalarining
joyini, artilleriyasining o„t ochish pozitsiyalarini, joy xususiyati va muxandislik
jihozlar tizimini, boshqaruv punkti, radioelektron vositalarini va ob‟ektlarining
koordinatalarini aniqlashi mumkin.
Havo razvedkasini olib borishning asosiy usullari: ko„z
bilan kuzatish,
havodan tasvirga tushirish, radioelektron vositalar va dozimetrik apparatlar
yordamida olib borish. Havo razvedkasining olib borishni tanlash usuli aniq
vaziyatning sharoitiga, eng
avvalo bajariladigan vazifaga, samolyot (vertolyot)
turiga, razvedka asbob-uskunalariga, sutkaning vaqtiga va meteorologik sharoitga
bog„liq. Ko„z bilan kuzatish havo razvedkasini olib borishining hamma holatida
qo„llaniladi. U qo„mondonlikni vaziyatni o„zgarishi to„g„risida tezkor ma‟lumotlar
bilan ta‟minlaydi. Yirik masshtabli xarita yordamida hech qanday qo„shimcha
texnik vositalarisiz samolyotdan ob‟ektlarni etarli darajada aniqlash mumkin.
Ko„z bilan kuzatishni havo razvedkasining ekipaj a‟zolari olib boradilar ular
ko„z bilan kuzatib yoki optik asbob-uskuna yordamida qiziqtirayotgan ob‟ektni
joyda kuzatadilar. Ko„z bilan kuzatishni asosiy afzalligi shundaki qisqa vaqt
mobaynida katta hududlar yoki dushmanning mudofaa uchastkasini ko„zdan
kechirish, ayniqsa jang mobaynida ularni uzluksiz
kuzatib borish va razvedka
hududidan razvedka ma‟lumotlarni samolyotning bortidan etkazish imkonini
beradi. Samolyotda jihozlangan ovoz yozish apparati radio orqali etkazilgan
ma‟lumotlarni tiklab berish imkoniyatini yaratib qo„mondonlikka yozma ravishda
razvedka parvoz ma‟lumotlarini berishi mumkin.
268
Ko„z bilan kuzatishning ham o„ziga yarasha kamchiliklari bor: oddiy ko„z
bilan ob‟ektni aniqlash murakkab bo„lib 1/500 o„lchamda balandlikdan
niqoblangan ob‟ektni topish qiyinlashtiradi. Uning oqibatida boshqa razvedka turi
bilan aniqlik kiritish talab etiladi. Biroq jangovar harakatlar mobaynida ko„z bilan
kuzatish havo razvedkasining asosiy usuli hisoblanadi.
Havodan tasvirga tushirishda joy hamda razvedka qilinayotgan ob‟ekt
to„g„risida hujjatli ma‟lumot olish imkonini beradi. Ayniqsa ushbu usul jangga
tayyorgarlik ko„rish mobaynida qo„llaniladi.
Havodan tasvirga tushirish bo„lindi: rejali va istiqbolliga - aerosur‟at
apparatning optik o„qi ob‟ektivining sur‟atga olish paytdagi holati; bajarish usuli -
yakka tarzda, yo„nalish bo„yicha va maydonli; fotomateriallarning qo„llanishi - oq-
qorali
va rangli; sutkaning vaqti bo„yicha - tungi va kunduzgi. Rasmga tushirish
uchun dushmanning muhim ob‟ektlari bo„lgan suv to„siqlaridan kechib o„tish joyi,
asosiy zarba berish yo„nalishdagi mudofaa marrasi tanlab olinadi. Aerosur‟atga
tushirish pastroqdan olib borilsa yaxshi natija beradi hamda qo„qqislik va yashirin
harakatini ta‟minlaydi. Xorijiy mutaxassislarning fikricha past uchayotgan
samolyot (vertolyot) larni radiolokatsion stansiyalar yordamida aniqlash
qiyinlashtiradi chunki radiolokator erga yaqin zonalarni yaqqol ko„rolmaydi
shuning uchun past uchayotgan samolyotlarni aniqlashi qiyin. Shu bilan birga past
uchayotgan samolyotdan razvedka olib borishda yoqilg„i ko„p sarf etilib uchish
qiyinlashadi hamda samolyot-razvedkachining uchish
taktik radiusi pasayadi
demak razvedka qilinadigan hudud maydoni kamayadi.
Radioelektron
apparatlar
yordamida
zamonaviy
sharoitlarda
havo
razvedkasini olib borish nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. U turli
meteorologik sharoitlarda dushmanning ichkarisida erdagi va havodagi
ob‟ektlarini va radioelektron vositalarini ochishga, fosh qilishga qodir.
Xorijiy davlatlarning armiyasidagi uchuvchi va uchuvchisiz uchish
apparatlarining samolyot-razvedkachisida o„rnatilgan radioelektron razvedka
apparaturalarining
tarkibida radio, radiotexnik va radiolokatsion stansiyalar,
269
televizion va lazer tizimlar hamda issiqlik (infraqizil) va radiatsion razvedka
vositalari kiradi.
Havo
razvedkasi
bo„yicha
umumqo„shin
komandiri
ekipajning
imkoniyatidan kelib chiqib vazifa qo„yishi kerak. Razvedka yo„nalishini (marshrut)
tayinlashda dushmanning havo hujumidan mudofaasiga unumli qarshi harakat
qilish balki front chizig„idan aerodromning uzoqlik masofasini,
samolyot
(vertolyot) ning uchish-taktik tavsifi, meteorologik sharoit, joy xususiyati va
sutkaning vaqtini hisobga olishi zarur. Quruqlikdagi qo„shinlarning ehtiyojiga
qarab havo razvedkasini olib borish uchun vazifalar belgilanadi.
Qo„shinlar manfaatida
Do'stlaringiz bilan baham: 
