Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi harbiy-tibbiyot fakulteti

 
 
 
 
 

---

362 
Xaritada egri chiziqlar masofasini o„lchash 
Xaritada egri va uzun chiziqlarni masofasini o„lchashda juda qulay 
bo„lgan maxsus asbob - kurvimetrqo„llaniladi. 
Kurvimetr 
bilan 
masofani 
o„lchash 
uchun, 
ko„rsatkichni nol bo„lagiga to„g„rilab, o„lchanayotgan 
masofa yonidan kurvimetrni g„ildirakchasi bilan 
yurgizib son ko„rsatgichidagi ko„rsatilgan qiymatni 
(santimetrda) olib, masshtab qiymatiga ko„paytiriladi. 
Kelib chiqqan qiymat joy bo„lagining masofasiga 
(kilometrda) teng.
Xaritada oraliq masofani taxminiy aniqlash uchun, undagi xaritao„lchamida 
(masshtab) tomonlari butun kilometrlar (1,2,4) soniga teng bo„lgan katak 
(kvadrat) turidan (kilometrli to„r) foydalaniladi yoki xaritada berilgan ikki nuqta 
oralig„idagi masofa santimetrda ko„z chamalab aniqlanadi va o„lcham 
(masshtab) qiymatiga ko„paytiriladi.
Masalan, o„lchami 1:50 000 xaritada ikki nuqtaning oralig„i taxminan to„r 
katak tomonlari3,5 ga to„g„ri kelsa (taxminan 7sm), 1:50 000 xaritada katakning 
tomonlari 1km ga tengligini bilgan holda, joydagi oraliq masofa 3,5 km ga 
tengligini aniqlash mumkin.
Xaritada 
masofani 
aniqo„lchash, 
xaritao„lchamiga 
(masshtabi), 
o„lchanayotgan chiziqning xususiyatiga (to„g„ri, egri), tanlangan o„lchash 
usuliga va joyning tuzilishiga bog„liqdir. Masofani sirkulo„lchagich yoki 
millimetr 
bo„lakli 
chizg„ich 
yordamida 
o„lchanganda, joyning tekis 
maydonlarida xatoning o„rtacha qiymati xaritaning o„lchamida 0,7-1mm dan 
oshmaydi, bu ko„rsatkich o„lchami1:25 000 ga teng bo„lgan xaritada 17,5-25 
metrga, 1:50 000 xaritada 35-50 metrga, 1:100 000 xaritada 70-100 metrga teng. 
Tog„ning tik qiyalik hududlarida xato qiymati kattaroq bo„ladi. 30
0
li 
qiyalikning joydagi masofasi 2100m ga teng bo„lsa, uning xaritadagi masofasi 
2000 m ga teng bo„ladi, ya‟ni 100 mga kam qiyalik burchagi 20
0 
ga teng bo„lsa, 
Kurvimеtr

---

363 
xaritada o„lchangan masofa qiymatini 6% ga (har 100 m ga 6m), qiyalik 
30
0
bo„lsa-15% ga, 40
0
bo„lsa-23% ga ko„paytiriladi. 
Xaritadagi masofani uzunligini aniqlashda, o„lchagich yoki kurvimetr 
yordamida xaritadan o„lchanayotgan yo„llar masofasi ko„phollarda asl 
masofasidan qisqaroq bo„lishini hisobga olish kerak. Bunga nafakat past-
balandliklar, balki xaritada berilgan egri-bugri yo„llar ta‟siri ham bor. Shuning 
uchun xaritaning o„lchamini (masshtabi) va joyning xususiyatini hisobga olib, 
xaritada o„lchanayotgan masofa uzunligi jadvalda ko„rsatilgan qiymatga 
ko„paytirish kerak.