Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Jang maydonida va vrachgacha bo‘lgan yordam. 
Jang maydonida
 
qon ketishni vaqtincha to‘xtatish uchun qo‘llaniladigan 
barcha usullar tibbiy evakuatsion bo‘linmalarda bajariladi. Lekin o‘rta tibbiy 
xodimning malakasiga qarab qon ketishni vaqtincha to‘xtatish ancha sifatliroq 
bo‘ladi va erta qo‘yilagan bog‘lam va jgutlar bu bosqichlarda to‘g‘rilanadi. 
Vrach yordami. 
Tibbiy punkt bog‘lov xonasida barcha yaradorlarni erta 
qo‘yilgan jgutlari ko‘zdan kechiriladi va ular ko‘rsatmaga binoan qo‘yilganligi 
aniqlanadi. 
Erta qo‘yilgan jgutni nazorat qilish texnikasi. Jarohatdan bog‘lam, jgutni echish, 
jarohatni ko‘zdan kechirish. Jgut echilganda hatto katta arterial qon tomirlar ham 
qonamaydi. 2-3 daqiqadan so‘ng reaktiv giperemiya boshlanadi. Agar arterial qon 
ketish bo‘lsa, ya’ni och qizil rangli qon urib turib, fontanga o‘xshab oqsa, 
magistral qon tomir barmoq bilan bosiladi (jgutni echishdan avval qon ketishni 
oldini olish uchun tomirni bosib turish ham mumkin) va yana 2-3 daqiqa kutib 
turiladi. Bu qo‘l-oyoq distal qismlariga arterial qonni kollateral arterial qon 
tomirlar bo‘ylab oqishini ta’minlaydi. Jgut echilgandan so‘ng qon ketish davom 
etsa, quyidagilar qilinadi: 1) Evakuatsion tibbiy punktda katta qon tomirdan kuchli 

---

134 
qon ketsa, yana jgut qo‘yiladi va birinchi o‘rinda bemorni xirurgiya bo‘limiga qon 
ketishni doimiy to‘xtatish uchun yuborish kerak.
2) Jarohatda arteriyaga qon to‘xtatuvchi qisqich (zajim) qo‘yishga va qon tomirni 
jarohatda bog‘lashga harakat qilinadi. Shubhali hollarda qisqich olinmaydi: shu 
holda yarador xirurgiya bo‘limiga yuboriladi. 3) Qon tomirni jarohatda tikish. 4) 
Jarohat tubidan kuchli qon ketganda jarohatga steril dokadan zich tamponada 
qilinadi va tampon ustidan teri, teri osti yog‘ kletchatkasi va mushaklarni birga 
qo‘shib, 2-3 chuqur chok qo‘yiladi. 5) Ko‘rsatilgan hollarda qon tomirni 
shikastlangan joydan yuqoriroqdan bog‘lash (tikish). 
Bunday hollarda 1-tibbiy kartochka tutilib, unga kerakli ma’lumotlar 
yoziladi va yarador xirurgiya bo‘limiga yuboriladi. 
Agar jgut echilgandan so‘ng jarohatdan arterial qon ketmasa, kerakli
asoslarsiz qo‘yilgan bo‘lishi mumkin. Qon ketishni to‘xtatishda bosuvchi bog‘lam 
qo‘yish maqsadga muvofiq. Har qanday usul bilan vaqtincha qon to‘xtatishdan 
so‘ng aseptik bog‘lam qo‘yiladi (ko‘rsatmaga binoan) qo‘l-oyoqni transport 
immobilizatsiyasi, qishda qo‘l-oyoq isitiladi. Jang maydonida qisqa muddatga jgut 
qo‘yilgan yaradorlar (4 soatdan kech bo‘lmagan), qon ketishini doimiy to‘xtatishga 
tushishlari kerak. Hamshiralik ishida mutaxassislar amaliy ko‘nikmalarni yaxshi 
bajara olishi kerak.