Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Me’dа vа oʼn ikki bаrmoqli ichаk yarа kаsаlligi аsorаtаlаri 
Yara kasallik asoratlari: 
1. 
Stenoz (10%) 
2. 
Perforatsiya (10%) 
3. 
Malignizatsiya (0,3-15%) 
4. 
Penetratsiya (5%) 
5. 
Qon ketish (20%) 
Yaradan qon ketish yashirin va ochiqdan-ochiq boʼladi. Qon meʼda va 12- 
barmoqli ichak kapillyarlari, venalari, arteriyalaridan va aʼzolardan tashqaridagi 
tomirlardan oqadi. «Kichik» degan nom olgan kam qon yoʼkotishlarda (50 ml 

---

320 
gacha) klinik manzara amalda ifodalanmagan boʼladi, garchi davomli «kichik» qon 
ketishlar xam kamqonlikka olib kelishi mumkin. 
Yaradan profuz qon ketishi. Uning sababchisi koʼpchilik hollarda meʼda va 
12-barmoqli ichakning penetratsiyali yaralari hisoblanadi. Koʼp marta qon ketib, 
ahvol tobora yomonlasha borishi mumkin. Yara kasalligi qoʼzigan davrda, bahor-
kuz mavsumida qon ketish hollari koʼpayishi qayd qilinadi. Qon ketishining paydo 
boʼlishida ichkilik ichish, dori-darmonlar qabul qilish (atsetilsalitsilat kislota, 
butadion, rezerpin, glyukokortikoidlar, antikoagulyantlar va boshqalar) ham 
sababchi boʼla oladi. 
Yara kasalligining qon ketish bilan asoratlanishi 15-20 foizni tashkil etadi. 
Yara kasalligidan bemorlarning oʼlimi sabablari orasidaqon ketishi birinchi oʼrinni 
egallaydi. Oʼtkir gastroduodenal qon ketishlarining klinik manzarasi ularning 
sabablariga, qon yoʼqotish darajasiga va asosiysi, qon ketish intensivligiga bogʼliq. 
Qon ketishining asosiy belgilari - umumiy holsizlik, bosh aylanishi, teri va 
shilliq pardalarning boʼzarganligi, taxikardiya, yurak urishi, arterial bosim 
pasayishi; kollaps rivojlanishi mumkin. 
Gastroduodenal qon ketishining bosh belgilaridan biri «kofe quykasi» tipidagi 
yoki qirmizi qon rangli qon aralash qayt qilish (gematemezis) hisoblanadi. Qusuq 
massalarining xarakteri boʼyicha aksariyat qon ketish manbai toʼgʼrisida xulosa 
chiqarish mumkin. Qirmizi qizil qon yoki olcha rang ivindi manbai meʼdada 
boʼlgan qon ketishi uchun, «kofe quykasiga» oʼxshash qon manbai 12-barmoqli 
ichakdan qon ketishi uchun xos. Moʼl qon ketishlarda hatto duodenal yaradan qon 
aralash qusish kuzatilishi ehtimol. Meʼdadan qon ketishining boshka patognomik 
simptomi qatronsimon axlat (melena), ayrim hollarda olcha rang axlat boʼlishi 
mumkin. Qon rangining oʼzgarishi meʼdada gematin xlorid (yara kasalligida 
kislotalilik normal yoki oshgan) hosil boʼlishi bilan, qatronsimon axlat - ichakda 
gemoglobinlar temir sulfat hosil boʼlishi bilan bogʼliq. Moʼl qon ketishi meʼdaning 
tez boʼshalishiga, peristaltikasi kuchayishiga va qora rangli yoki kam oʼzgargan 
qon aralash badboʼy moʼl suyuq ich kelishiga sabab boʼlishi mumkin. 

---

321 
Qon ketish boshlangan vaqtdan 2-3 sutka oʼtgach bemorlarda tana harorati 
qon parchalanish maxsulotlarining ichakdan soʼrilishi hisobiga koʼtarilishi qayd 
qilinishi mumkin. Jigar-buyrak yetishmovchiligi roʼy berishi ehtimol. 
Qon ketishi boshlanishining dastlabki soatlarida va hatto sutkalarida qizil qon 
koʼrsatkichlarini oʼrganish haqiqiy oʼzgarishlarni va qon yoʼqotilishini aks 
ettirmaydi, shunga gemoglobin va eritrotsit koʼrsat-kichlarinigina emas, balki 
gematokrit, markaziy vena bosimi (MVB), globulyar hajm (GH) tanqisligini ham 
dinamik oʼrganish lozim. 
Qon ketishining 4 darajasini farq qilinadi: 
I darajasi - kam qon yoʼqotadi, gemodinamikaning buzilishlari kam boʼladi. 
Qon tomir urishi oz-moz tezlashadi, arterial bosim normal. MVB tanqisligi 
keragidan 5 foizgacha, gemoglobin 100 g/ l dan yuqori. 
II darajasi - koʼproq qon yoʼqotadi.Bemorning ahvoli oʼrtacha ogʼirlikda, 
boʼshashgan, teri qoplamlari rangpar. Qon tomir urishii tezlashgan, arterial bosimi 
simob ustuni hisobida 80 mm gacha. Gemoglobin 80 g/l. 
III darajasi - bemorning umumiy ahvoli ogʼir, rangi keskin boʼzargan, uni 
sovuq ter bosgan, qon tomir urishii tezlashgan, arterial bosimi simob ustuni 
hisobida 60 mm gacha pasaygan. MVB tanqisligi keragidan 30 foizgacha, 
gemoglobin 50 g/l. 
IV darajasi - moʼl qon yoʼqotib, bemor uzoq vaqtgacha hushidan ketadi, bu 
holat agonal holatga yaqin boʼladi. Qon tomir urishi va bosim amalda 
aniqlanmaydi. MVB tanqisligi 30 foizdan yuqori. Bunday koʼp qon yukotishlar 
bemor hayoti uchun jiddiy xavf tugʼdiradi va zudlik bilan globulyar hajm 
tanqisligini, qonning plazma hajmini qon quyish, eritrotsitar massa quyish, 
izotonik eritmalar yuborish bilan toʼldirishni talab etadi. 
Transfuzion terapiya qon yoʼqotilishiga bogʼliq: chunonchi, MVBning 10 
foizga tanqisligi deyarli korrektsion terapiyani talab etmaydi, MVB tanqisligi 20 
foiz atrofida boʼlsa, qon oʼrnini bosadigan suyuqliklar (plazma, albumin, protein va 
b.) quyilishi shart. 25-35 foiz MVB atrofida qon yoʼqotilishi eritrotsitar massa (1/2 

---

322 
g hajm) va keyinchalik qon oʼrnini bosadigan suyuqliklar (yuqori molekulyar 
dekstranlar, kristalloid preparatlar) bilan toʼldiriladi. 
Qon ketish sababini, uning kuchini differentsial diagnostika qilishda, hozir 
shoshilinch gastroduodenofibroskopiyaga katta ahamiyat beriladi. 
Gastroduodenal qon ketishi boʼlgan hamma bemorlar uning kuchi va 
darajasidan qatʼi nazar, kechayu kunduz, shoshilinch yordam koʼrsatadigan 
xirurgik boʼlimlarga yotqiziladi. Qon yoʼkotishning ogʼir darajasidagi, aktiv qon 
oqadigan bemorlar, yoshi ulgʼaygan va keksa odamlar reanimatsion boʼlimga yoki 
intensiv terapiya palatasiga yotqizilishlari kerak, bu yerda quyidagi diagnostik va 
davolash; MVB ni oʼlchash; 2) meʼdani zondlash, uni sovuq hisligini toʼldirish 
uchun oʼmrov osti venasini katetrlash; MVB ni oʼlchsh; 2) meʼdani zondlash, uni 
sovuq suv yoki epsilonaminokapron kislota bilan yuvish; 3) shoshilinch 
ezofagogastrofibroskopiya; 4) oksigenoterapiya; 5) kardioterapiya; 6) qon yuqotish 
darajasini aniqlash; 7) gemostatik preparatlar yuborish. 
Gemostatik davolash uchun qon ivish xususiyatini oshiradigan va qon 
ketayotgan sohadagi qon oqimini kamaytiradigan dori-darmonlar qoʼllaniladi: 1) 
quruq va nativ plazmami 20-30 ml dan har 4 soatda boʼlib-boʼlib yuborish; 2) 1% 
li vikasol eritmasini sutkasiga 6-8 ml gacha mushak toʼqimasiga yuborish; 3) vena 
ichiga 1 % li kaltsiy xlorid eritmasi yuborish (uning 10% li eritmasini yuborishdan 
saqlanish kerak, chunki u qayta qustirib qon ketishini kuchaytiradi); 4) jelatinol, 
polivinolni vena ichiga yuborish; 5) epsilonaminokapron kislota 5% li eritmasini 
100- 200 ml dan har 5-6 soatda yuborish; 6) qon ivish sistemasini yaxshilashga 
yordam beradigan ditsinon, pituitrin va boshka preparatlarning eritmalarini vena 
ichiga yuborish; 7) meʼdani lokal gipotermiya qilish - muzli xaltacha qoʼyish, muz 
boʼlakchalarini shimdirish, maxsus apparat bilan gipotermiya qilish; 8) endoskopik 
yoʼl bilan toʼxtatish va usullari: (124-rasm). 

---

323 
124-rasm. Endoskopik gemostaz qilish. 
Volemik buzilishlar MVB, umumiy statusni qatʼiy nazorat qilib turgan holda 
korrektsiya qilinishi (izga solinishi) kerak. Bemorga qon ketishi toʼxtagandan 
keyin ham 10-12 kungacha oʼrinda yotish tavsiya etiladi. 
Shoshilinchoperatsiyaga koʼrsatmalar boʼlmaganda keyingi taktika va 
operatsiya usulini tanlash aniqlanmagan oʼzgarishlarga, bemorning ahvoliga 
bogʼliq boʼladi. 
Dastlabki 12-24 soat ichida massiv qon ketishi fonida roʼyrost gemorragik 
shokda shoshilinch operatsiya konservativ davolash naf bermaganda, statsionarda 
qon ketishi qaytalangan bemorlarda oʼtkaziladi. 
Shoshilinch operatsiya (dastlabki 24-48 soatda) koʼp qon ketganda anchagina 
mikdorda qon, suyuqlik quyish bemor ahvolini yaxshilamaganda, MVB avvalgi 
past raqamlarda qolganda, yaʼni konservativ davolashdan foyda boʼlmaganda 
oʼtkaziladi. 
Yoshi ulgʼaygan va keksa yoshdagi odamlarda, yara anamnezi davomliligidan 
qatʼi nazar qonab turadigan yaralar boʼlganda shoshilinch operatsiyalarga 
koʼrsatmalarni ayniqsa kengaytirish lozim, chunki bu kategoriyadagi bemorlarda 

---

324 
kallyoz yaralar qonab turadi, qon yoʼkotishdagi kompensa¬tor mexanizmlar esa 
birmuncha pasaygan boʼladi. 
Qonab turadigan gastroduodenal yaralarda operatsiya qilishdan maqsad qon 
ketishini toʼxtatish va bemorni yara kasalligidan holi qiladigan radikal operatsiyani 
imkon boricha erta oʼtkazishdan iborat boʼladi. Meʼda yaralarida meʼda rezektsiya 
qilinib, qonab turgan yara olib tashlanadi (qon kam yoʼqotilsa va operatsiyadan 
xavf kam boʼlsa); ogʼir yotgan, yoshi ulgʼaygan va keksa bemorlarda - yarani 
kesish yoki qonayotgan tomirni gastrotomik kesma orqali tikish, vagotomiya 
piloroplastika va bilan oʼtkaziladi(125-rasm). 
Koʼpincha penetratsiya qiladigan duodenal yaralarda qonab turgan yarani 
piloroplastika va vagotomiya (yaxshisi, stvol vagotomiyasi) bilan tikish eng 
maʼqul operatsiya hisoblanadi. Qoʼshilib kelgan yaralarda stvol vagotomiyasi va 
antrumektomiya yoki meʼdaning birlamchi rezektsiyasini qilish kerak.
125-rasm. Gastrotomiya va yara tubidagi qonayotgan tomirni tikish.