|
Donorlarning
O. K. Gavrilov bo‘yicha tasnifi
Qon donorlari.
Kam uchraydigan qon guruhlari donorlari.
Standart eritrotsitlar donorlari.
Plazma donorlari.
Immun plazma donorlari.
Qon hujayralari (leykotsitlar, trombotsitlar) donorlari.
Suyak ko‘migi donorlari.
Navbatchi donorlar (lozim bo‘lgan vaqtda uydan chaqiriladilar).
Bevosita qon quyish uchun donorlar (qarindoshlar, ota, ona, farzandlar, aktiv
donorlar).
Qon komponentlari va preparatlari:
1. Qon zardobi: tabiiy zardob, quruq, antigemofil, antistafilokokk, yashil
tayoqchaga qarshi zardoblar.
2. Eritrotsitar massa: yuvilgan eritrotsitlar, muzlatilgan eritrotsitlar,
eritrotsitlar suspenziyasi.
3. Leykotsitar massa
4. Trombotsitar massa
5. Qon ivishini korrektorlari: fibrinogen, kriopretsipitat, antigemofil
globulin, fibrinolizin, trombin, fibrin plyonkasi, biologik antiseptik tampon
(BAT), gemostatik gubka.
Qon o‘rnini bosuvchi suyuqliklar
1. Kristalloid (tuzli) eritmalar: natriy xloridining izotonik eritmasi,
Ringer-Lok eritmasi, laktosol.
140
2. Gemodinamik ta’sirga ega suyuqliklar: poliglyukin, reopoliglyukin,
jelatinol, polivinol.
3. Dezintoksikatsiya ta’siriga ega suyuqliklar: gemodez, polidez,
neokompensan, periston.
4. Parenteral oziqlantirish uchun mo‘ljallangan suyuqliklar:
gidrolizin, aminopeptid, aminozol, infezol, selepid, selemin.
Qon quyish.
Konservatsiya qilingan qon va qon o‘rnini bosuvchilarni saqlash,
transportirovkasi, taqsimlash, hisoblash va nazorat qilish.
Transportirovka qilish, tayyorlash va saqlash uchun qonni tayyorlash va
qayta ishlash otryadi (QTQO) va qon quyish stansiyasi (QQS) (rasm-62)
ekspeditsion bo‘limlar shakillanadi.
62-rasm.
Shartlari – qonning biologik xususiyatini uzoq saqlab qolishdir: a) genga
mexanik ta’sirning oldini olish (chayqash, aralashtirish va h. k.); b) doimiy past
haroratda (- 4 -16
o
S) saqlash kerak.
Maxsus saqlash joylar, sovutish qurilmalari yoki muzlatgichlar bo‘lishi
kerak. Qisqa vaqt saqlash uchun termoizolyasiyalovchi konteynerlar (TK-1M) va
harakatchan refrijerator qurilmalari (RM-P) bo‘ladi.
141
63-rasm.
Dala sharoitida qon maxsus jihozlangan erto‘lalarda (63-rasm) yoki
termoizolyasiyalovchi konteynerlarda saqlanadi. Erto‘la quruqligi va 1,5 - 2m dan
ko‘p emas, devori yupqa o‘ralgan, tomi termoizolyasiyalovchi materialdan
qilingan bo‘ladi. Harorat kuniga 2 marta nazorat va hujjatlarda qayd qilinadi.
Flakonlardagi qon tokchalarda tik holda taxlab qo‘yilishi kerak. Bunda qonning
shaklli elementlari cho‘kadi va yoritilganda qon plazmasiga qarab qonning qo‘llash
uchun tayyorligiga baho beriladi. Ko‘p miqdorda qon joylashtiriladigan saqlov
xonalarda 4 ta tokcha bo‘lishi maqsadga muvofiq: 1) tinayotgan; 2) tingan qon –
quyishga yaroqli; 3) shubhali qon; 4) quyishga yaroqsiz qon uchun.
Standart konservatsiya qilingan eritmalarda tayyorlangan va quyishga
yaroqli bo‘lgan qonni saqlash muddati 20 kundan oshmasligi kerak, nazorat
qilinishi qonni pasportizatsiyasiga ma’sul bo‘lgan vrachga topshiriladi.
2. Transport qilishda QQSda qonni saqlanish sharoitlariga e’tibor berish; optimal
haroratni saqlash (-4 -16
o
S) va shaklli elementlarni travmatizatsiyasini oldini olish
zarur.
Transportirovkada optimal harorat tartibi bilan harakatchan refrijator
qurilmasi (RM-P nusxadagi) va termoizolyasiyalovchi moslamalar bo‘ladi. Eng
avaylovchi transport turlari aviatsiya, suv, yo‘lovchi poezdlari hisoblanadi. Yo‘l
orqali tashilganda maxsus qoplamalar bilan himoya qilinadi.
142
Flakonlar konteyner va qutilarga tik holda tahlanadi, qutilar belgilanadi.
Konteyner tez buziladigan yuk sifatida hujjatlashtiriladi. Ularda quyidagi belgi
bo‘lishi kerak: “Oyna”, “Yuqori”, “Ag‘darmang”.
3. Tibbiy evakuatsion etaplarini qon bilan ta’minlash ko‘chiruv yo‘nalishli
front yoki front orti gospitallarini qon xizmati ta’minlaydi. Ko‘chirish
bosqichlarida ommaviy yo‘qotishlar bo‘lganda konservatsiya qilingan qonga
bo‘lgan talab A.N.Berkutov tomonidan taklif qilingan formulaga asosan har 100
yaradorga nisbatan hisoblab topiladi.
Qon va qon o‘rnini bosuvchilarni hisoblash va nazorat qilish.
Evakopunktlarga tushganlar uchun qon tezda, maxsus har bir ampulani qayd
qilingan holda olib keltiriladi. Bunda qonni qabul qilish sanasi, guruhi va Rh-
faktori, tayyorlangan sanasi, donorning familiyasi va ampula nomeri, qabul
qilingan qon miqdori qayd qilinadi. Qon o‘rnini bosuvchilarni hisoblash: har bir
alohida modda turining miqdori, seriyasi va tayyorlangan sana va joyi belgilanadi.
Qonni qo‘yishdan avval har bir flakonni germetikligi, pasport qismi
to‘g‘riligi, makroskopik ko‘zdan kechirish ma’lumotlari tekshiriladi. Agar rezina
probka va qopqoplar buzilsa, shishada yoriqlar bo‘lsa, o‘ramdan qon sizib
chiqqan bo‘lsa, ampulada (flakon) qon tayyorlangan sana, guruh, donor
familiyasi va shifokor familiyasi, muassasa nomi ko‘rsatilgan yorlig‘i bo‘lmasa,
bunday qon quyilmaydi. Konservatsiyalangan qon tiniq, plazma tilla sariq
rangda, cho‘kmalarsiz va loyqasiz, cho‘kkan globulyar massa va plazma o‘rtasida
aniq chegaraga ega bo‘lishi kerak. Globulyar massa va plazma nisbati 1:1 yoki
1:2 bo‘lib, bu eritmani suyultirish darajasi va uning individual biologik
xususiyatiga bog‘liq.
Konservatsiyalangan qon sifatining, quyishga yaroqligining unda gemoliz
belgisi yo‘qligi ko‘rsatadi. Transportirovka vaqtida qonning chayqalishi undagi
eritrotsitlar to‘la cho‘kishini uch kunga kechiktiradi va qon gemolizlanishini
tezlashtiradi.
Eritrotsitlar parchalanishiga shubha bo‘lganda gemolizga sinamalar
o‘tkaziladi.
143
1. Sentrifugali sinama: 5ml donor qonidan olib sentrifugalanadi, keyin
plazmaning qizil rangda bo‘lishi – gemoliz bo‘lgandan, sariq bo‘lishi –
gemoliz yo‘qligidan darak beradi.
2. I.S.Komenikov sinamasi: 2 ta probirkaga 10 ml dan fiziologik eritma
quyiladi. Bittasiga tekshirilayotgan qondan 3 tomchi solinadi. Eritrotsitlar
cho‘kkandan so‘ng nazorat probirka bilan solishtiriladi. Agar rangsiz bo‘lsa
– gemoliz yo‘qligini ko‘rsatadi.
Infeksiyalangan qon plazmasi xira, iflos, loyqasimon rangda, unda
suspenziya cho‘kma, donadorlik, gaz pufakchalarining bo‘lishi, uning yuzasida oq
loyqa va parda bo‘lishi, plazmani pushti yoki qizil rangdaligi (gemoliz) yoki
plazmada massiv quyqalar bo‘lishi xarakterlidir.
Infitsirlangan qonni xilezdan quyidagi belgilaridan ajratish mumkin. 1-usul:
ampuladagi xilez (yog‘li) qon xona haroratida tursa, plazma ustidagi loyqasimon
parda yo‘qoladi. Bu infitsirlangan qonda kuzatilmaydi.
2-usul: flakondagi qon chayqatilmagan holda issiq suvga (38
o
S dan yuqori
bo‘lmasligi kerak) 30 daqiqaga solib qo‘yiladi. Yog‘li parda yo‘qolib ketishi
kerak, plazma yuzasidagi mikrobli parda bo‘lsa, o‘zgarishsiz turadi.
Agar kuzatilayotgan qon ko‘rinishini aniqlab bo‘lmasa, xilez qonni
quymaslik kerak. Konservatsiyalangan qonda kichik, alohida quyqalar bo‘lsa uni
quyish mumkin, lekin quyish vaqtida kapron filtrdan suzish kerak. Katta va ko‘p
quyqali qon yaroqsiz. Vaqti-vaqti bilan qonni ko‘zdan kechirib turish kerak. Bu
undagi o‘zgarishlarni, gemoliz infitsirlanish belgilari, joylashining buzilishini o‘z
vaqtida bilishga yordam beradi. Yaroqsiz qon saqlov xonasidan olib tashlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
