Тошкент темир йўллари мухандислар институти темир йўлдан фойдаланиш ишларини бошқариш кафедраси абдазимов шавкат хакимович

КТЗМ	Зичлиги г/см.куб	Қайнаш ҳарорати
Заҳарнинг хусусиятлари
Заҳар концентра- цияси, мг/л	Таъсир вақти	Ўлдириш концентра цияси	Таъсир вақти
Хлор	1.56	-34,6	0,01	1 сек	0,1-0,2	1 сек
Фосген	1,42	8,2	0,05	10 мин	0,4-0,5	10 мин
Олтингугурт (IV)	1,46	-10	0,4-0,5	50 мин	1,4-1,7	50 мин
Фосфор Хлорид	1,53	74,8	0,08-0,015	30 мин	0,5-1,0	30 мин
Ис гази	-	-190	0,22	2,5 сек	3,4-5,7	30 мин
Углерод (IV)	1,26	146	2,5-1,6	1,5	10	1,5
Водород Хлорид	0,98	19,4	0,4	10 мин	1,5	5 мин
Синил Кислота	0,7	25,6	0,02-0,04	30 мин	0,1-0,2	15 мин
Аммиак	0,68	-33,4	0,2	6 сек	7	30 мин

Фавқулодда вазият ҳақида хабар берилган заҳоти:

- тезда керакли ҳужжатлар, нарсалар, буюмларни олиш;
- 2-3 кунга етадиган озик,-овқат ва ичимлик сув олиш;
- газ, электр ва бошқа ўчирилиши лозим бўлган воситалар ўчириб, деразалар ва эшиклар зич ёпилиш;
- қишлоқ хўжалиги жониворларини хавфсиз жойга кўчириш;
- хавфли вазият бўлиши мумкин бўлган ҳудуддан одамларни тезлик билан хавфсиз жойга кўчириш керак.
Хавф туғилиши билан қилинадиган ишлар:
1. Фуқароларни хавф тўғрисида турли воситалар ёрдамида огоҳлантириш;
2. Қисқа ва аниқ ҳолда нима қилиш кераклигини тушунтириш;
3. Қайси томонга, қачон ҳаракат қилиш лозимлигини айтиш ва заҳарли булутлар ҳақида тушинтириш (булут йўналиши);
4. Махсус восита бўлмаган вақтда пахта-дока боғлами тайёрлаб, уни 2% соданинг сувдаги эритмасида шимдириб (агар заҳдрли модда - хлор бўлса) ёки 5% лимон кислотанинг сувдаги эритмасига шимдириб (агар заҳарли модда аммиак бўлса) у билан нафас олиш йўлини тўсиб, кўрсатилган йуналишга ҳаракат қилиш керак.
КТЗМ ва радиоактив авариялар юзага келиши эҳтимоли мавжуд ташкилотлар қуйидагиларга эга бўлишлари шарт:
-потенциал радиациявий авария вазиятларини (улар оқибатлари тахмин ҳамда радиациявий ҳолатини тахмини кўрсатилган) рўйхатга олиш;
-радиациявий авариялар юзага келганда қарорлар қабул қилиш мезонларига амал қилиш;
-фуқаролар ва атроф муҳитни радиациявий авария ва унинг оқибатларидан муҳофаза қилиш тадбирларининг маҳаллий давлат ҳокимият органлари, радиациявий хавфсизликни таъминлаш соҳасида тартибга солишни амалга оширувчи давлат органлари билан келишилган режасини ишлаб чиқиш;
-радиациявий авариядан хабардор қилиш ва радиациявий авария оқибатларининг тугатилишини таъминлаш;
-радиациявий зарарланишнинг олдини олиш тиббий воситалари ва радиациявий аварияда жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш воситаларини шай ҳолатда сақлаш;
-ходимлар (персонал) жумласидан тузиладиган авария-қутқарув бўлимларига эга бўлиш.
Объектларда фавқулодда вазият вужудга келиш хавфи борлиги ҳақида сигнал олиши билан объектлар фуқаро муҳофазаси бошлиқлари тузилмаларни йиғиш, уларни тайёрлик ҳолатига келтиришни амалга оширади ва уларни шаҳардан ташқарига, олдиндан танланган жойлашиш ерига олиб чиқиб кетиш ҳақида буйруқ берадилар. Бу ерда тузилмаларнинг командирлари шахсий таркибининг объектда ёки бошқа объектларда ўзаро ҳамкорлик қилиш сифатида қуткариш ишини ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни ўтказиш юзасидан вазифаларни бажаришга тайёрлигини таъминлайдиган бир қанча тадбирларни амалга оширдилар.
Фавқулодда вазият содир бўлганлиги ҳакидаги сигналини олиниши билан объект фуқаро муҳофазаси бошлиғи буйруғига асосан тузилмалар жойлашган ердан туман фуқаро муҳофазаси кучлари умумий калоннаси таркибида ёки мустақил тарзда зарарланган ўчоқ яқинидаги йиғилиш жойига борадилар. Бу тадбирларни ташкил этиш ва ўтказишда шахсан тузилмаларнинг командирлари раҳбарлик қиладилар.
Объект фуқаро муҳофазаси штаби ва хизматлари разветкадан олинган ва келиб тушаётган ҳолат ҳақидаги маълумотларни таҳлил этадилар, эҳтимол тутилган қутқариш ишлари ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишлар ҳажмини ҳисоб-китоб қиладилар. Уларни бажариш учун зарур бўлган миқдордаги кучлар ва воситаларни белгилайдилар. Тузилмаларни иш участкаларига олиб боришга бевосита раҳбарлик қиладилар. Радио ва сигнал воситалари ёрдамида доим алоқа боғлаб турадилар ва тузилма ҳамда берилган воситаларни бошқаришни амалга оширадилар. Белгиланган тартиб ва хавфсизлик чораларини сақлайдилар.
Тузилмалар командирларига вазифаларини топширгандан кейин объект бошлиғи штабнинг асосий таркиби ва фуқаро муҳофазаси хизматлари бошлиқлари билан биргаликда объектлар разведкаси ортидан зарарланиш ўчоғига боради ва бевосита объектда бошқарув пунктни ишини йўлга қўяди, шу ердан туриб тузилмалар, туман бошқарув пунктлари билан алоқа боғлаб туради.
Объектга етиб келгандан сўнг фуқаро муҳофазаси бошлиғи разведка маълумотлари ва шахсий кузатишлари буйича ишларни бажаришнинг изчиллигини ва энг мақсадга мувофиқ усулларни, уюмларда машиналар ўтиши учун жойларни очишни, механизация, якка тартибдаги ҳимоя воситаларидан фойдаланиш тартибини белгилайди, тузилмаларнинг вазифаларига аниқлик киритади, ишларни олиб борилишини кузатади. Бошқариш кетма-кетлиги ва усуллари вайроналикларнинг, коммунал-энергетика ва технология тармоқларидаги, фалокатларнинг тусига, ёнғин ҳолатига, радиация даражасига, жойнинг газлар билан ифлосланганига ёки КТЗМ билан заҳарланганига, ҳимоя воситалари ва улардаги одамларнинг аҳволига, зарур механизация востиларининг мавжудлигига, ўтиш жойларининг ҳолати ва ишларини олиб боришга салбий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳолатларни аниқлайда ва уларга барҳам беради.
Қутқариш ишлари ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишлар бир вақтда ўтказилиши жуда муҳимдир. Бу ишларни тез ва уюшқоқлик билан ўтказиш зарарланиш ўчоғида бўлган одамларнинг ҳаётини сақлашда ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Фуқаро муҳофазаси тузилмаларидан зарбага учраган ўчоқларда уларнинг ихтисосини ҳисобга олган ҳолда фойдаланилади. Тузилмалардан ана шундай мақсадга мувофиқ юқори унумдорлиги ва ишларни тез тугалланишини таъминлаши мумкин. Зарбага учраган ўчоқларда ишлар асосий қуткарув ишларини биринчи сутка охиригача тугаллашини ҳисобга олган ҳолда узлуксиз равишда кеча ва кундуз олиб бориш керак. Қутқариш ишларини ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни олиб боришнинг узлуксизлигини уларнинг иккинчи сменада олиб бориш билан таъминланади.
Сменалардаги ишларнинг давомийлиги вазиятдаги радиация даражаси ҳудуднинг КТЗМ билан заҳарланишини, шунингдек тузилмалар шахсий таркиби жисмоний ҳолатини хисобга олган ҳолда белгиланади. Қутқариш ишлари ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишлари авж олдирилади ва улар тугаллангунча олиб борилади. Жароҳатланган одамларни излаш ва қуткариш, қутқарувчиларнинг иш участкасига олиб келиниши билан дарҳол
бошланади. Тузилмаларнинг шахсий таркиби шакистланган одамларни қутқариш билан бирга уларга биринчи тезкор тиббий ёрдамни кўрсатишади. Авария оқибатида ҳосил бўлган уюмларни механизация воситалари ёрдамида тозаланади.
Саноат чиқиндилари, кимёвий корхоналарнинг иш фаолияти, ядро синовлари, космик парвозлар табиатнинг мувозанатига жиддий тахдид солади. Ерда ҳаётнинг пайдо бўлиши, ҳайвонот ва табиат оламининг барқарорлиги табиий мезонлар мувозанатига боғлик. Бизнинг ана шу мувозанатни бузишга асло ҳаққимиз йўқ, зотан боболаримиздан мерос бўлиб қолган бу дунёни келажакка бекаму кўст етказишдек олий инсоний бурчимиз бор.