Toshkent pediatriya tibbiyot instituti xalqumning klinik anatomiyasi, fiziologiyasi va tekshirish usullari

I. 

EMBRIOLOGIYA, BOLALARDA HALQUMNING O’ZIGA XOS 

KLINIK ANATOMIYASI 

 

Embrional rivojlanishning asosiy bosqichlari 

 

Halqum  og’iz  va  burun  bo’shlig’i  bilan  birga  bosh  ichakdan  bir  vaqtda 

rivojlanadi.  Halqum  qismidan  og’iz  chuqurchasi  gestastiyani  3  haftasida  so’rilib 

ketadigan epitelial membrana (halqum pardasi)bilan chegaralanadi. Shundan so’ng 

bosh ichak og’iz chuqurchasi orqali tashqi muxit bilan bog’lanadi.  

Gestastiyasi  2  chi  oyining  boshida  bosh  ichakdan  simmetrik  jabra 

cho’ntaklari (ektodermani osilib chiqishi) shakllanib halqum ichagini hosil qiladi.   

Birinchi jabra ravog’idan pastki jag’, ikkinchi jabra ravog’idan til osti suyagi 

va uchinchi jabra ravog’idan qalqonsimon tog’ay rivojlanadi.  

Ikkinchi  juft  jabra  cho’ntaklaridan  tanglay  murtagini  chuqurchasi  (sinus 

tonsillaris) shakllanadi.  

Murtaklar  miya  asosining  ostida,  yurak  va  uning  qon  tomirlari  va  o’pka 

rivojlanadigan joyda rivojlanadi.  

Tanglay murtaklari boshqalarga nisbatan avval rivojlanadi. 2 oylik embrionda 

mikroskop ostida keyinchalik murtak bo’ladigan halqum soxasidagi shilliq qavatni 

o’sishi va qalinlashishini ko’rish mumkin.  

3 oylik homilada epiteliy o’simtalaridan lakunalarning kurtaklari rivojlanadi. 

4  oylik  homilada  ancha  rivojlanish  hisobiga  kuchgay  epiteliydan  lakunar 

tiqinlarni kuzatish mumkin. 

Gestastion  davrni  5  chi  oyiga  borib  limfoid  elementlarni  sharsimon 

to’planishi  kuzatiladi.  Bu  davrda  limfa  to’qimasi  hali  rivojlanmagan  bo’ladi. 

Murtaklar hali kichkina, limfoid elementlar yaxshi infiltratlangan, kriptalar yaxshi 

rivojlanmagan, follekulalar xali yo’q bo’ladi.  Murtaklarni rivojlanishi asta sekinlik 

bilan  amalga  oshadi.  Tanglay  muraklari  5  oylik  homilada  rivojlangan  bo’ladi. 

Halqum  murtagi  6  oylik  homilada  burun  halqumdagi  shilliq  qavatd  4-6  ingichka 

---

5 

 

burma  ko’rinishida  rivojlangan  bo’ladi.  6  oylik  homilada  nay  murtaklari 

rivojlangan  bo’ladi.  Til  murtagi  esa  7  oylik  homilada  rivojlangan  bo’ladi. 

Follikulalar faqatgina tug’ilgandan keyin rivojlanadi. Embriondagi sinus tonsillaris 

kattalarda faqat fossa supratonsillaris shaklida qoladi.