Toshkent pediatriya tibbiyot instituti

28-rasm. Eritrotsitlar va eritrotsitlarning turlari. 
 
1. diskotsit normotsit 
2. diskotsit makrotsit 
3-4. exinotsitlar 
5. stomatotsit 
6. sferotsit 
 
Ximiyaviy  tuzilishi  bo‘yicha  gemoglobin  molekulasi  temir 
elementi  bo‘lgan  faol  guruh  gemdan  (4%)  va  oqsil  globindan  (96%) 
tarkib  topgan.  Gem  odam  gemoglobinining  barcha  turlari  uchun  bir  xil 
bo‘ladi, globin esa, turli xilda bo‘lishi mumkin. Gemoglobinning 15 dan 
ortiq  turi  mavjud  bo‘lib,  ular  yoshga  va  organizm  holatiga  qarab 
o‘zgarib turadi. O
2
 va  SO
2
 ni tashish vazifasi gem qismi bilan bajariladi. 
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda gemoglobinning F- fetal turi (NvF-fetal-
embrion)  80%dan  ortiq  bo‘lib,  A  definitiv  turi  esa  (NvA-yetuk)  20% 
tashkil yetadi. Organizm voyaga yetgandan so‘ng, gemoglobin asosan A 
turdan (98%dan ortiq NvA) tashkil topadi.  
Eritrotsitlar ikki tomoni botiq diskka o‘xshash bo‘lib, ba'zan ularni 
diskotsitlar ham deyiladi.  Diskotsitlar umumiy  eritrotsitlarni 80 foizdan 
ko‘p  qismini  tashkil  etib,  qolganlari  turli  shaklda  bo‘ladilar.  Masalan: 
shar  shaklida-  sferotsit,  o‘simtalik-exinotsit  va  shu  kabilar  (rasm-28) 
Eritrotsitlar qizg‘ish bo‘yaladi. Qizg‘ishlik eritrotsitlar sitoplazmasidagi 
gemoglabin  Nv-ga  bog‘liq.  Eritrotsitlar  plazmolemmasi  boshqa 
xujayralar plazmolemmasidan ayrim jixatlari bilan farq qiladi.  

---

 
75 
Bunday  hujayralarga  eritrotsitlar  kirib  odamda  va  boshqa  sut 
emizuvchilarda  eritrotsitlar  yadro  hamda  organella  tutmaydi.  Tuban 
umurtqalilar  va  qushlarni  eritrotsitlari  yadro  va  mikronaychalar  tutadi. 
Ularning  diametri  7-8  mkm  bo‘lib  miqdori  erkaklarda  4,0-5,2x10 
ayollarda  3,9-4,9x10  bo‘ladi.  Erkaklarda  nisbatan  ko‘p  bo‘lishga  sabab 
androgen  gormonlarining  eritropoez  jarayoniga  ta'sir  etishidandir.  Ular 
qonda  100-120  kun  yashab,  shakli  ikki  tomoni  botiq  diskni  eslatib,  bu 
shakl  ularning  yuzasini  kattalashishini  ta'minlab,  bu  maksimal  gaz 
almashinuvini  ta'minlaydi.  Eritrotsitlar  sonini  oshib  ketishiga-
politsitemiya, kamayib ketishga - eritropeniya deyiladi.  
 
 
29-rasm. Qon surtmasidagi qonni shaklli elementlari. 
 

---

 
76 
 
 
29-rasm. Qon surtmasi. 
 
       Eritrotsitlar (sferotsitlar), gumbazsimon (stamotsitlar), tikanaksimon 
o‘siqli  (exinotsitlar)  eritrotsitlar  bo‘lib,  ba'zi  bir  patologik  holatlarda 
urchuqsimon,  noksimon  eritrotsitlar  uchrab  bunga  paykilotsitoz 
deyiladi. Eritrotsitlarning o‘rtacha diametri sog‘lom odamlarda 7,2 mkm 
(7,1-8,0mkm)  bo‘lib  bunday  eritrotsitlarga  normotsitlar,  6  mkm  dan 
kichik  bo‘lsa  -  mikrotsitlar,  9  mkm  dan  yirik  bo‘lsa  -  makrotsitlar 
deyiladi. Shunday qilib ularning normadan katta yoki kichik bo‘lishiga