Toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Ko‘ndalang-targ‘il mushak go‘qimasi. 
Ko‘ndalang-targ‘il  mushak  to‘qimasi  skelet  mushaklarni,  ovqat 
hazm qilish yo‘lining ba'zi a'zolari (til, tanglay, qizilo‘ngach bir qismi) 
mushaklarini,  ko‘z  mushaklarini,  mimik  va  nafas  olish  mushaklarini 
hosil  qiladi.  Yurak  mushagi  ko‘ndalang-targ‘il  mushak  to‘qimasining 
maxsus to‘ri bo‘lib u haqda yuqorida maxsus fikrlar bayon etilgan.  

---

 
90 
 
Ko‘ndalang-targ‘il mushak tolalariniig tuzilishi. Ko‘ndalang-targ‘il 
mushak  to‘qimasi  tolalardai  iborat  bo‘lib,  ularning  uzunligi  bir  necha 
santimetrgacha (12,5 sm), diametri 100 mkm gacha yetishi mumkin. Shu 
sababli  ko‘ndalang-targ‘il  mushak  tolalari  simplastik  tuzilmalar  deb 
ataladi. Ular uzun silindrik tuzilmalar bo‘lib, sirtdan yaxshi ifolalangan 
parda  —  sarkolemma  bilan  qoplangan.  Mushak  tolalarining  yadrolari 
oval  shaklli,  xromatini  kam  bo‘lib-  psrifsriyada,  sarkolemma  ostida 
joylashadi (26-rasm). Mushak tolalari mitoxopdriyalarga boy bo‘lib, ular 
miofibrillalar  ostida  tizilib  yotadi.  Shuni  qayd  qilish  lozimki, 
mushakning  harakat  faolligi  qancha  yuqori  bo‘lsa  (qisqarish  tezligi 
qancha  katta  bo‘lsa),  mushak  tolasida  sarkosomalari  (mitoxondriyalar) 
shunchalik ko‘p bo‘ladi.  
Mushak  tolalari  sarkosomalarining  kristallari  kuchli  rivojlangan 
bo‘lib,  sarkosomalarning  uzun  o‘qiga  nisbatan  perpendikulyar 
yo‘nalgan.  Donador  endoplazmatik  to‘r  yaxshi  rivojlangan,  yadro 
atrofida  joylashadi.  Sust  rivojlangan  plastinkasimon  kompleks  ham  shu 
yerda  yotadi.  Ko‘ndalang-targ‘il  mushakda  silliq  kanalchalar  tizimi 
mavjud  bo‘lib,  uning  mushak  tolalariniig  maxsus  strukturasi  deb 
hisoblash  mumkin.  Kanalchalar  tizimi  tolaning  uzun  o‘qi  bo‘ylab 
miofibrillalar  oralig‘ida  joylashadi  va  Z  chiziq  qarshisida  yoki  A  va  I 
disklar  chegarasida  kengaymalar  hosil  qilib  tugaydi.  U  tizim 
sarkoplazmatik retikulum (to‘r) deb nomlanadi. Bundan tashqari A va I 
disklar  chegarasida  (sut  emizuvchilarda)  sarkolemmaning  plazmatik 
membranasi tola ichiga botib kirib T tizim naychalarini hosil qiladi. Bu 
naychalar  tolaning  uzun  o‘qiga  ko‘ndalang  yo‘nalgan  bo‘ladi.  Tizim 
kanalchalari  A  va  I  disk  chegarasida  atrofidagi  simmetrik  joylashgan 
sarkoplazmatik to‘rning naycha kengaymalari bilan birga triadalar hosil 
qiladi.  Sarkoplazmatik  to‘r  qisqarishning  yuzaga  chiqishida  ishtirok 
etadi.  
 

---

 
91